Sagnir - 01.06.1997, Page 31

Sagnir - 01.06.1997, Page 31
koti hjá Dýrfinnustöðum í Skagafirði. Eftir stutta sambúð slitnaði upp úr með þeim og eftir það var hann á flakki i Skagafirði og Húnaþingi. Ef litið er á þá möguleika sem samfél- agsgerð 19. aldar bauð einstaklingum upp á virðast leiðirnar harla fábreyttar. Sagnfræðingarnir Aðalgeir Kristjánsson og Gísli Agúst Gunnlaugsson telja þjóð- félagshópana hafa verið tiu á þessu tíma- skeiði: 1) embættismenn, 2) sjálfseignar- bændur, 3) kaupmenn og handverks- nienn, 4) leiguliða, 5—6) hjáleigumenn og búðsetumenn, 7—8) húsmenn og lausa- menn, 9) vinnuhjú, og 10) þurfamenn.'5 Ef tekið er mið af ævi Níelsar er ljóst að menn voru ekki bundnir við einhvern einn þessara flokka. A unga aldri stundar hann vinnumennsku á heimili foreldra sinna, þrítugur gerist hann bóndi á býli Sólveigar og eftir skilnað þeirra gæti hann í senn talist til handverksmanns, hús- manns, vinnuhjús og jafnvel þurfamanns. A síðustu árum ævinnar eignast hann eig- in jörð og telst þar með sjálfseignarbóndi. Svo handhæg tíu flokka skipting segir því ekki alla sögu um þjóðfélagsstöðu og framfærslumöguleika fólks í bændasam- félagi 19. aldar. Og ef til vill mætti segja að þjóðfélagsstaða miðist ekki eingöngu við starfssvið heldur sé hún öðrum þræði sjálfsskynjun, þ.e. hvernig einstaklingur- inn skynjar sjálfan sig á sama máta og hvaða augum samfélagið lítur hann. Þetta má lesa úr tveimur skýringar- greinum Níelsar sem virðast hafa þann tilgang einan að færa sönnur á að hann teljist til skálda. I þeirri fyrri segir Níels frá samtali sínu við ókunnugan mann sem virðist hafa heyrt Níelsar getið því hann spyr: „Er það Níels skáld?“ Þetta hefur líklega kitlað hégómagirnd skáldans og í tilsvari sinu getur hann ekki hamið sig: >>Eg veit ekki, nú vilja rnargir vera skáld, °g má ske eg sé einn þeirra, því að ...“ Við svo búið hrynja ljóðmæli af vörum bans „... benti eg stirðar bogaQaðrir, beint þegar skutu sveinar aðrir ...“ Og eftir það var hinn ókunnugi ekki í nein- um vafa."' 1 síðari skýringargreininni er Níels á leið í kaupstaðinn. Þar mætir hann skóla- pilti sem skorar á hann að yrkja um sig visu á staðnum. Níels lendir í andartaks vanda. Bæði er pilturinn drukkinn en auk þess er tilefnið lítið og óverðugt. En í stað þess að gefast upp fyrir áskorun hans og þurfa að viðurkenna vanmátt sinn varpar hann frant tveimur vísum um skáldskap- >nn almennt og veitir hinum lærða lexiu. Skáldskapurinn er meira virði en svo að honum beri að eyða á lítil tilefni og endar hann visu sína svo: „... en um það, sem eg ei fæ þenkt, ekki get eg kveðið.“17 í sögunni etur Níels kappi við þann sem er hæstur í samfélagsstiganum, skólapiltinn sem brátt verður embættismaður. Fyrir tilstilli hagmælsku sinnar tekst Níelsi að standa honum fyllilega jafnfætis. Þó að skáldskapariðkun hafi ekki verið tahn fullgild starfsgrein eða stétt á 19. öld gegnir hún því hlutverki í sögum Níelsar að auka virðingu hans. Hún er eins konar hreyfiafl sem getur unt stund lyft honum upp um nokkur þrep í þjóðfélagsstiganunr og gert hann jafn- an handhöfum lærdómsins. Hér er þó rétt að greina á milli skáldskapartegunda þar sem Níels kallar skammakveðlinga sína í bréfi til vinar síns Björns á Hamri, „manufaktur- vöru“ og likir þeint þannig við handverk sem „sé jafnan best frá minni verk- srniðju"'8 en í inngangsorðum hans kem- ur fram að slík iðja sé ekki hátt skrifuð innan samfélagsins. Mörgum öðrum kvæðum hans virðist hins vegar einungis ætlað að þjóna skáldskapnum og eru því laus við allt framleiðslu- og verslunargildi. Einnig má lesa úr sögum Nielsar að kvöldvökurnar hafa verið honum mikil- vægur vettvangur, þar lék hann á langspil auk þess að fara með kveðskap og ekki er ólíklegt að það hafi auðveldað honum förumennskuna og fært honum einhvern veraldlegan ávinning. I einni þessara sagna greinir hann frá yf- irnáttúrulegum hæf- ileikum sínum. Þeg- ar langspilsleikurinn hefst tekur að streyma inn fólk sem honunt einum er sjáanlegt en það hverfur jafnharðan og leiknum lýkur.1’ Hér glittir í enn eina aukabúgreinina en Níels beitir yfirskilvitlegum hæfileik- um sínum til að spá fyrir fólki og ráða drauma þess, og viðhefur galdrabrögð til að slökkva óæskilegan losta.20 En í frásögn eins af heimildarmönnum Arnastofnunar, sem fmna má í segulbandasafni þess frá árinu 1968, segist hann hafa heyrt að Ní- els hafi kveðið niður drauga: ,Ja, það var Þá hló Bjarni amtmaðnr. — Teikning höfimdar. „Líkt og kúgaðir franskir prentsmiðjuverkamenn rísa upp gegn kvölurum sínum í táknrænu drápi á köttum rís heil þjóð upp gegn konungs- valdinu fáeinum áratugum síðar í franskri byltingu." SAGNIR 29
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108
Page 109
Page 110
Page 111
Page 112
Page 113
Page 114
Page 115
Page 116
Page 117
Page 118
Page 119
Page 120
Page 121
Page 122
Page 123
Page 124
Page 125
Page 126
Page 127
Page 128
Page 129
Page 130
Page 131
Page 132

x

Sagnir

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.