Sagnir - 01.06.1997, Qupperneq 31

Sagnir - 01.06.1997, Qupperneq 31
koti hjá Dýrfinnustöðum í Skagafirði. Eftir stutta sambúð slitnaði upp úr með þeim og eftir það var hann á flakki i Skagafirði og Húnaþingi. Ef litið er á þá möguleika sem samfél- agsgerð 19. aldar bauð einstaklingum upp á virðast leiðirnar harla fábreyttar. Sagnfræðingarnir Aðalgeir Kristjánsson og Gísli Agúst Gunnlaugsson telja þjóð- félagshópana hafa verið tiu á þessu tíma- skeiði: 1) embættismenn, 2) sjálfseignar- bændur, 3) kaupmenn og handverks- nienn, 4) leiguliða, 5—6) hjáleigumenn og búðsetumenn, 7—8) húsmenn og lausa- menn, 9) vinnuhjú, og 10) þurfamenn.'5 Ef tekið er mið af ævi Níelsar er ljóst að menn voru ekki bundnir við einhvern einn þessara flokka. A unga aldri stundar hann vinnumennsku á heimili foreldra sinna, þrítugur gerist hann bóndi á býli Sólveigar og eftir skilnað þeirra gæti hann í senn talist til handverksmanns, hús- manns, vinnuhjús og jafnvel þurfamanns. A síðustu árum ævinnar eignast hann eig- in jörð og telst þar með sjálfseignarbóndi. Svo handhæg tíu flokka skipting segir því ekki alla sögu um þjóðfélagsstöðu og framfærslumöguleika fólks í bændasam- félagi 19. aldar. Og ef til vill mætti segja að þjóðfélagsstaða miðist ekki eingöngu við starfssvið heldur sé hún öðrum þræði sjálfsskynjun, þ.e. hvernig einstaklingur- inn skynjar sjálfan sig á sama máta og hvaða augum samfélagið lítur hann. Þetta má lesa úr tveimur skýringar- greinum Níelsar sem virðast hafa þann tilgang einan að færa sönnur á að hann teljist til skálda. I þeirri fyrri segir Níels frá samtali sínu við ókunnugan mann sem virðist hafa heyrt Níelsar getið því hann spyr: „Er það Níels skáld?“ Þetta hefur líklega kitlað hégómagirnd skáldans og í tilsvari sinu getur hann ekki hamið sig: >>Eg veit ekki, nú vilja rnargir vera skáld, °g má ske eg sé einn þeirra, því að ...“ Við svo búið hrynja ljóðmæli af vörum bans „... benti eg stirðar bogaQaðrir, beint þegar skutu sveinar aðrir ...“ Og eftir það var hinn ókunnugi ekki í nein- um vafa."' 1 síðari skýringargreininni er Níels á leið í kaupstaðinn. Þar mætir hann skóla- pilti sem skorar á hann að yrkja um sig visu á staðnum. Níels lendir í andartaks vanda. Bæði er pilturinn drukkinn en auk þess er tilefnið lítið og óverðugt. En í stað þess að gefast upp fyrir áskorun hans og þurfa að viðurkenna vanmátt sinn varpar hann frant tveimur vísum um skáldskap- >nn almennt og veitir hinum lærða lexiu. Skáldskapurinn er meira virði en svo að honum beri að eyða á lítil tilefni og endar hann visu sína svo: „... en um það, sem eg ei fæ þenkt, ekki get eg kveðið.“17 í sögunni etur Níels kappi við þann sem er hæstur í samfélagsstiganum, skólapiltinn sem brátt verður embættismaður. Fyrir tilstilli hagmælsku sinnar tekst Níelsi að standa honum fyllilega jafnfætis. Þó að skáldskapariðkun hafi ekki verið tahn fullgild starfsgrein eða stétt á 19. öld gegnir hún því hlutverki í sögum Níelsar að auka virðingu hans. Hún er eins konar hreyfiafl sem getur unt stund lyft honum upp um nokkur þrep í þjóðfélagsstiganunr og gert hann jafn- an handhöfum lærdómsins. Hér er þó rétt að greina á milli skáldskapartegunda þar sem Níels kallar skammakveðlinga sína í bréfi til vinar síns Björns á Hamri, „manufaktur- vöru“ og likir þeint þannig við handverk sem „sé jafnan best frá minni verk- srniðju"'8 en í inngangsorðum hans kem- ur fram að slík iðja sé ekki hátt skrifuð innan samfélagsins. Mörgum öðrum kvæðum hans virðist hins vegar einungis ætlað að þjóna skáldskapnum og eru því laus við allt framleiðslu- og verslunargildi. Einnig má lesa úr sögum Nielsar að kvöldvökurnar hafa verið honum mikil- vægur vettvangur, þar lék hann á langspil auk þess að fara með kveðskap og ekki er ólíklegt að það hafi auðveldað honum förumennskuna og fært honum einhvern veraldlegan ávinning. I einni þessara sagna greinir hann frá yf- irnáttúrulegum hæf- ileikum sínum. Þeg- ar langspilsleikurinn hefst tekur að streyma inn fólk sem honunt einum er sjáanlegt en það hverfur jafnharðan og leiknum lýkur.1’ Hér glittir í enn eina aukabúgreinina en Níels beitir yfirskilvitlegum hæfileik- um sínum til að spá fyrir fólki og ráða drauma þess, og viðhefur galdrabrögð til að slökkva óæskilegan losta.20 En í frásögn eins af heimildarmönnum Arnastofnunar, sem fmna má í segulbandasafni þess frá árinu 1968, segist hann hafa heyrt að Ní- els hafi kveðið niður drauga: ,Ja, það var Þá hló Bjarni amtmaðnr. — Teikning höfimdar. „Líkt og kúgaðir franskir prentsmiðjuverkamenn rísa upp gegn kvölurum sínum í táknrænu drápi á köttum rís heil þjóð upp gegn konungs- valdinu fáeinum áratugum síðar í franskri byltingu." SAGNIR 29
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84
Qupperneq 85
Qupperneq 86
Qupperneq 87
Qupperneq 88
Qupperneq 89
Qupperneq 90
Qupperneq 91
Qupperneq 92
Qupperneq 93
Qupperneq 94
Qupperneq 95
Qupperneq 96
Qupperneq 97
Qupperneq 98
Qupperneq 99
Qupperneq 100
Qupperneq 101
Qupperneq 102
Qupperneq 103
Qupperneq 104
Qupperneq 105
Qupperneq 106
Qupperneq 107
Qupperneq 108
Qupperneq 109
Qupperneq 110
Qupperneq 111
Qupperneq 112
Qupperneq 113
Qupperneq 114
Qupperneq 115
Qupperneq 116
Qupperneq 117
Qupperneq 118
Qupperneq 119
Qupperneq 120
Qupperneq 121
Qupperneq 122
Qupperneq 123
Qupperneq 124
Qupperneq 125
Qupperneq 126
Qupperneq 127
Qupperneq 128
Qupperneq 129
Qupperneq 130
Qupperneq 131
Qupperneq 132

x

Sagnir

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.