Sagnir - 01.06.1997, Síða 31

Sagnir - 01.06.1997, Síða 31
koti hjá Dýrfinnustöðum í Skagafirði. Eftir stutta sambúð slitnaði upp úr með þeim og eftir það var hann á flakki i Skagafirði og Húnaþingi. Ef litið er á þá möguleika sem samfél- agsgerð 19. aldar bauð einstaklingum upp á virðast leiðirnar harla fábreyttar. Sagnfræðingarnir Aðalgeir Kristjánsson og Gísli Agúst Gunnlaugsson telja þjóð- félagshópana hafa verið tiu á þessu tíma- skeiði: 1) embættismenn, 2) sjálfseignar- bændur, 3) kaupmenn og handverks- nienn, 4) leiguliða, 5—6) hjáleigumenn og búðsetumenn, 7—8) húsmenn og lausa- menn, 9) vinnuhjú, og 10) þurfamenn.'5 Ef tekið er mið af ævi Níelsar er ljóst að menn voru ekki bundnir við einhvern einn þessara flokka. A unga aldri stundar hann vinnumennsku á heimili foreldra sinna, þrítugur gerist hann bóndi á býli Sólveigar og eftir skilnað þeirra gæti hann í senn talist til handverksmanns, hús- manns, vinnuhjús og jafnvel þurfamanns. A síðustu árum ævinnar eignast hann eig- in jörð og telst þar með sjálfseignarbóndi. Svo handhæg tíu flokka skipting segir því ekki alla sögu um þjóðfélagsstöðu og framfærslumöguleika fólks í bændasam- félagi 19. aldar. Og ef til vill mætti segja að þjóðfélagsstaða miðist ekki eingöngu við starfssvið heldur sé hún öðrum þræði sjálfsskynjun, þ.e. hvernig einstaklingur- inn skynjar sjálfan sig á sama máta og hvaða augum samfélagið lítur hann. Þetta má lesa úr tveimur skýringar- greinum Níelsar sem virðast hafa þann tilgang einan að færa sönnur á að hann teljist til skálda. I þeirri fyrri segir Níels frá samtali sínu við ókunnugan mann sem virðist hafa heyrt Níelsar getið því hann spyr: „Er það Níels skáld?“ Þetta hefur líklega kitlað hégómagirnd skáldans og í tilsvari sinu getur hann ekki hamið sig: >>Eg veit ekki, nú vilja rnargir vera skáld, °g má ske eg sé einn þeirra, því að ...“ Við svo búið hrynja ljóðmæli af vörum bans „... benti eg stirðar bogaQaðrir, beint þegar skutu sveinar aðrir ...“ Og eftir það var hinn ókunnugi ekki í nein- um vafa."' 1 síðari skýringargreininni er Níels á leið í kaupstaðinn. Þar mætir hann skóla- pilti sem skorar á hann að yrkja um sig visu á staðnum. Níels lendir í andartaks vanda. Bæði er pilturinn drukkinn en auk þess er tilefnið lítið og óverðugt. En í stað þess að gefast upp fyrir áskorun hans og þurfa að viðurkenna vanmátt sinn varpar hann frant tveimur vísum um skáldskap- >nn almennt og veitir hinum lærða lexiu. Skáldskapurinn er meira virði en svo að honum beri að eyða á lítil tilefni og endar hann visu sína svo: „... en um það, sem eg ei fæ þenkt, ekki get eg kveðið.“17 í sögunni etur Níels kappi við þann sem er hæstur í samfélagsstiganum, skólapiltinn sem brátt verður embættismaður. Fyrir tilstilli hagmælsku sinnar tekst Níelsi að standa honum fyllilega jafnfætis. Þó að skáldskapariðkun hafi ekki verið tahn fullgild starfsgrein eða stétt á 19. öld gegnir hún því hlutverki í sögum Níelsar að auka virðingu hans. Hún er eins konar hreyfiafl sem getur unt stund lyft honum upp um nokkur þrep í þjóðfélagsstiganunr og gert hann jafn- an handhöfum lærdómsins. Hér er þó rétt að greina á milli skáldskapartegunda þar sem Níels kallar skammakveðlinga sína í bréfi til vinar síns Björns á Hamri, „manufaktur- vöru“ og likir þeint þannig við handverk sem „sé jafnan best frá minni verk- srniðju"'8 en í inngangsorðum hans kem- ur fram að slík iðja sé ekki hátt skrifuð innan samfélagsins. Mörgum öðrum kvæðum hans virðist hins vegar einungis ætlað að þjóna skáldskapnum og eru því laus við allt framleiðslu- og verslunargildi. Einnig má lesa úr sögum Nielsar að kvöldvökurnar hafa verið honum mikil- vægur vettvangur, þar lék hann á langspil auk þess að fara með kveðskap og ekki er ólíklegt að það hafi auðveldað honum förumennskuna og fært honum einhvern veraldlegan ávinning. I einni þessara sagna greinir hann frá yf- irnáttúrulegum hæf- ileikum sínum. Þeg- ar langspilsleikurinn hefst tekur að streyma inn fólk sem honunt einum er sjáanlegt en það hverfur jafnharðan og leiknum lýkur.1’ Hér glittir í enn eina aukabúgreinina en Níels beitir yfirskilvitlegum hæfileik- um sínum til að spá fyrir fólki og ráða drauma þess, og viðhefur galdrabrögð til að slökkva óæskilegan losta.20 En í frásögn eins af heimildarmönnum Arnastofnunar, sem fmna má í segulbandasafni þess frá árinu 1968, segist hann hafa heyrt að Ní- els hafi kveðið niður drauga: ,Ja, það var Þá hló Bjarni amtmaðnr. — Teikning höfimdar. „Líkt og kúgaðir franskir prentsmiðjuverkamenn rísa upp gegn kvölurum sínum í táknrænu drápi á köttum rís heil þjóð upp gegn konungs- valdinu fáeinum áratugum síðar í franskri byltingu." SAGNIR 29
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116
Síða 117
Síða 118
Síða 119
Síða 120
Síða 121
Síða 122
Síða 123
Síða 124
Síða 125
Síða 126
Síða 127
Síða 128
Síða 129
Síða 130
Síða 131
Síða 132

x

Sagnir

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.