Sagnir - 01.06.1997, Síða 44

fundið áður í reynslunni, og þannig er
mannssálin ekki aðeins spegill reynslunn-
ar ... heldur hefur hún mátt til að skapa
nýjar nryndir, sem augað hefur ekki séð,
né eyrað heyrt.“15
Eg hef áður Qallað um hvernig mann-
inum er ómögulegt að hefja sig yfir eigin
vitund og skoða hluti út frá einhverju
ímynduðu ytra sjónarhorni. hrátt fyrir að
hann geti ekki skil-
ið heiminn út frá
öðrum forsendum
en sínum eigin get-
ur hann gert sér í
hugarlund hvernig
heimurinn kann að
líta út frá sjónarhóli
annarra. Það sem
gerir manninum
þetta mögulegt er
sá þáttur í eðli hans sem kallast ímyndun-
arafl, þ.e. hæfileiki hans til að mynda nýjar
heildir, sem hann hefur hvergi fýrirfundið
áður í reynslunni. Það er nauðsynlegt
skilyrði þess að maðurinn geti skilið þær
forsendur sem aðrir ganga út frá. Hann
getur sett sig í spor þeirra með því að
kynna sér, út frá sínum eigin forsendum,
þann veruleika sem þeir ganga út frá.
Hvers virði er ímyndunaraflið?
Með tilliti til þess að ímyndunaraflið ger-
ir manninum kleift að yfirfæra einn hlut
yfir á annan er stórfurðulegt hversu lítið
hefur verið skeytt um þennan þátt í eðli
mannsins í íslenska skólakerfinu og þeirri
heitu umræðu sem átt hefur sér stað um
íslensk menntamál á undanförnum mán-
uðum. Að minu viti hafa hæfileikar ís-
lenskra skólabarna til að beita hugmynda-
flugi sínu á skipulagðan hátt verið van-
ræktir stórkostlega. Kannski er einhæf
umræða um menntamál afleiðing þess.16
Flestar kannanir sem gerðar hafa verið á
námsgetu íslenskra skólabarna hafa miðast
við að kanna staðreyndaþekkingu þeirra
og hæfileikann til að beita ákveðnum for-
múlum.'7 Samfélag sem hrópar á nýsköp-
un virðist gefa lítinn gaum að hæfileika
mannsins til að yfirfæra einn hlut yfir á
annan og sjá hluti sífellt í nýju samhengi.
Raunar má færa fýrir því rök að mað-
urinn komist ekki hjá að beita ímyndun-
arafli sínu við hvers kyns nám. Páll Skúla-
son hefur bent á að mönnum sé „alls ekki
frjálst hvort þeir menntast eða ekki, ekki
fremur en lífveru er frjálst hvort hún vex
og dafnar eða fölnar og deyr.“'* Sam-
kvæmt kenningum Páls felst menntun í
hæfileika mannsins til að meðtaka þætti
úr umhverfinu og vinna úr þeim á þann
hátt að þeir hafi áhrif á þroska hans. Páll
útskýrir mál sitt enn fremur: „Með þroska
á ég einfaldlega við vöxt eða fullkomnun
þeirra eiginleika sem eru mönnunum
eðlislægir. Að menntast er þá að verða
meira maður - ekki meiri maður - í þeim
skilningi að þær gáfur eða eiginleikar sem
gera manninn mennskan fái notið sín,
vaxi og dafni eðli-
lega.“19
Jafn ólíkir lífsspek-
ingar og þeir
Aristóteles og
Platón, Humboldt
og Schiller, Mill og
13urkheim, Páll
Skúlason og Guð-
mundur Finnboga-
son hafa haldið að
sönn menntun fælist í að þroska þá þrí-
þættu eðliseiginleika mannsins sem skipt-
ast í skynsemi, tilfmningar og ímyndun og
koma á hárflnu samspili þeirra á milli.20 Ef
við föllumst á þessa skilgreiningu má ljóst
vera að sögunám felst í raun í því að
þroska þessa meðfæddu eiginleika manns-
ins með tilliti til skilnings hans á sjálfum
sér sem hluta af stærri heild.
Til að maðurinn geti skilið tilveru sína
senr hluta af sífellt stærri heildum þarf
hann að læra að sjá sjálfan sig og aðstæð-
ur sínar „utan frá“. Það gerir hann fýrst
og fremst með þvi þroska þann þátt í eðli
sínu senr lítur að ímyndun og beita
ímyndunaraflinu á skipulagðan hátt með
hjálp rökhugsunar. Maðurinn fær ekki
skilið sinn eigin hugarheim nema með
því að deila hinum ytra heimi og reynslu
sinni með öðrum. Husserl orðaði þetta á
þá leið að reynsla manns af sjálfum sér
væri óhugsandi nema á grundvelli reynslu
hans af öðrum vitandi verum og öfugt.21
Eða með öðrum orðum án hæfileikans til
að setja sig í spor annarra væri skilningur
mannsins á sjálfum sér og tilveru sinni og
annarra í tima og rúrni mjög takmarkað-
ur. Forsenda þess að maðurinn geti aukið
skilning sinn á tilveru og hlutdeild sinni
og annarra i heiminum er að hann þroski
með sér meðfædda eiginleika sína sem
manns. Á þann hátt verður hann, eins og
Páll Skúlason orðaði það, meira nraður.
Maður sem leitar að hinu hárfína jafnvægi
sem þarf að ríkja milli skynseminnar, til-
fmninganna og ímyndunarinnar til að
hann geti orðið fullþroskuð siðferðisvera.
Páll Skúlason hefur fært rök fyrir því að
öll siðferðisleg breytni mannsins grund-
vallist á sjálfsþekkingu hans.22 Því má ætla
að ef hlutverk sögunáms er að stuðla að
sjálfsþekkingu mannsins sé hlutverk þess
Jóhanna af Ork
brennd á báli
Stutt saga skrifuð í sögutíma í Hagaskóla í febrúar 1997
Kyndillinn var borinn að bálkestin-
um sem var hlaði af gömlu timbri
og þornuðum stráum. Upp úr
kestinum stóð langur og þykkur
trébjálki og á hann var bundin
kona. Stúlka eiginlega því spurst
hafði að hún væri aðeins rétt um
tvítugt. Hún var bundin tneð
hendur í kross á bringu sér að
hennar eigin ósk. Andlit hennar
var grafalvarlegt. I því var engan
ótta að sjá. Hún horfði upp í himin-
inn eins og kristinna manna er sið-
ur fyrir líflát.Varir hennar bærðust
og mynduðu orð sem hún hvíslaði
svo lágt að guð á himnum hefði átt í
erfiðleikum með að heyra. ... Þó
stúlkan væri frönsk þá held ég að
mamma hefði viljað bjarga lífi
hennar. Allt í einu reif mamma í
mig þar sem ég stóð og starði á
eldinn færast nær og nær ungu
konunni. Ég sá andlit hennar byrja
að afrnyndast af sárauka en var síð-
an rifin burt af mömmu minni.
Ég hefði heldur ekki dvalið lengur
hvort sem er til að sjá hana fuðra
þannig upp. Við snérum við og
gengum inn þrönga götu á leið
heim.
Höfundur er fjórtán ára stúlka.
„Samfélag sem hrópar á
nýsköpun virðist gefa lítinn
gaum að hæfileika manns-
ins til að yfirfæra einn hlut
yfir á annan og sjá hluti sí-
fellt í nýju samhengi."
42 SAGNIR