Sagnir - 01.06.1997, Síða 53

Sagnir - 01.06.1997, Síða 53
sæta hörðum refsingum fyrir að versla ut- an umdæma sinna. Fjórum dögum eftir að þeir Árni og Páll höfðu farið tiltölu- lega mjúkum orðum urn umdæmaskipt- inguna gáfu þeir konungi harðorða greinargerð um þá málsmeðferð þegar Hólmfastur var hýddur fyrir að selja fiska i Keflavík en ekki í sínu umdæmi, Hafn- arfirði. Peir bentu meðal annars á að i til- felli Hólmfasts hafi umdæmaskiptingin verið óljós og að auki sleppti sýslumaður kaupmanninum í Keflavík við þá refsingu sem hann átti að sæta fýrir hlutdeildina. En það sem verra var: Brotið á reglugerð umdæmaverslunarinnar var framið í við- urvist Múllers amtmanns.34 Tómas var búsettur í Rifshafnarum- dæmi en hafði haldið út á mið í Stapa- umdæmi og selt þar fenginn. Kaupmenn í báðum umdæmum gerðu tilkall til fisks- ms enTómas átti yfir höfði sér Brimar- hólmsvist fyrir að hlunnfara kaupmann- inn í Rifi, L. Bærtelsen. Árni Magnússon reyndi að blíðka Bærtelsen og í bréfi þann 18. júlí 1703 lýsti hann þeirri skoð- un sinni að óréttlátt væri að gera mönn- um skylt að sækja fisk innan síns svæðis ef aflabrestur væri þar viðvarandi. I því sam- bandi sagðist Árni vera mótfallinn því að setja á slík boð og bönn sem gætu hamlað því að nauðsynleg vöruskipti færu fram uiilli landshluta.35 En í bréfum til tveggja kaupmanna, Peters Fjelderups 16. sept- ember 1703 og Christians Poulsens 18. Júlí sama árjátaði Árni að mál Tómasar væri ekki þess virði að eiga á hættu að stugga við yfirvöldum í landshlutanum og S1g skorti auk þess tírna, vilja og þor til þess.36 I3egar sendiboðarnir reifuðu þessi tvö dónismál kvað við mun harðari gagnrýni a umdæmaskiptinguna en í skýrslunni til konungs haustið 1704. Skiptir þar mestu að löggæslumönnum hveiju sinni hætti til að stjórnast um of af undanlátssenri í garð kaupnranna. Þar má sjá í máliTómasar að Arni var ekki fús til að stugga við kaup- monnum og yfirvöldum staðarins en á hinn bóginn sanrdi hann langa greinar- gerð um mál Hólmfasts. Hefur þar ef til vill skipt miklu að koma á framfæri gagn- rýui á Kristján Múller, Árni gæti hafa álit- *ó það hentugt fýrir komandi kappræður 1 verslunardeilunni og þar voru amtmað- ur °g Arni á þessum tíma á öndverðum nteiði. Félagsverslun vex íiskur um hrygg kfm líkt leyti og nefndarmenn sendu skýrsluna um Hólmfastsmálið á haustdög- urn 1704, lagði danski kaupmaðurinn og sæfarinn Bendix Nebel fram tillögur um endurskipulagningu á Islandsversluninni. Hann taldi að hún skilaði ekki eðlilegum ágóða á meðan einstakir kaupmenn rækju hana hver eftir sínu höföi. Nebel mælti því eindregið með því að stofnað yrði öflugt félag til að reka verslunina og benti meðal annars á velgengni Austur-Indíafél- aganna i Englandi og Hollandi.37 Bæði þessi félög voru þá á hátindi ferils síns og rekin með áður óþekktum hagnaði um aldanrótin 1700.3* Nebel benti á að félög af slíkri stærð- argráðu hefðu átt auðvelt með að efla iðnað og framleiðslu í nýlendunum sem skilaði sér strax í aukinni verslun. Hann vildi láta fræða landsmenn í verslunar- rekstri og sjávarútvegsfræðum og senda menn til að kenna þeim ullariðnað. Hefja ætti þilskipaútgerð til að stunda djúpmið við íslandsstrendur sem annars væru þurrausin af Englendingum og Hollend- ingum. Kaupmenn ættu enn fremur að nota skipakost sinn í auknum mæli til hvalveiða. Þessar hugmyndir féllu strax í góðan jarðveg hjá stjórnarherrum í Friðriks- borgarhöll og tveimur valdamiklum kaup- mönnum.39 Fleiri bættust í hópinn, þar með talið Kristján Múller amtmaður sent var því lagstur á sveif með Lárusi Gottrúp. Þann 3. mars 1705 sendi Múller Friðriki fjórða stutta Jón Vídalín biskup. Hann varfrá upphafi einn helsli andstœðingur liug mynda Gottrúps um Jllagsverslun. Þjóðntinjasafn Islands. greinargerð með tillögum um hvernig hægt væri að auka tekjur af landinu. I verslunarmálinu tók amtmaður eftirfar- andi afstöðu:4" Saa synis at Compagniet vel kunde vedstaa at give baade for haunenis bes- eiling, saa vel som for jordebogens ind- komster, (saa som begge udi forige Compagniets tider har vonre under en forpagtning,) udi aarlig afgift den for- hen beregnede sunnna, 20 586 Rdr. Framar i bréfinu hafði Múller sýnt fram á hvernig hefði verið hægt að auka tekjur konungs á tímabilinu 1695 til 1702 úr 19.860 ríkisdölum. Stofnun félagsverslun- ar gerði enn frekari hækkun mögulega. Verslunarráðið í rentukammerinu tók málið til umfjöllunar í desembermánuði árið 1704. Eftir að hafa leitað álits hjá Is- landskaupmönnum, Bendix Nebel og Múller amtmanni voru herrar þar á bæ mjög fylgjandi félagsverslun. Á þessum tima voru bresku og hollensku Austur- Indíafélögin að verða að sameignarhluta- félögum og hefur það væntanlega haft áhrif á tillögur verslunarráðsins.41 I apríl 1705 lagði það til við konung að um næstu áramót yrði eitt sterkt félag látið sjá um Islandsverslunina til tíu ára. Félagið skyldi hafa höfuðstól upp á 120.000 ríkis- dali sem skipta ætti upp í 120 hluti. Gamlir Islandskaupmenn mættu eignast allt að sex hluti í hinu nýja félagi en aðrir utanaðkomandi ekki fleiri en tvo. Hér var stefnt að laustengdari samtökum en hug- myndir Gottrúps höfðu gengið út á haustið 1701.42 Þeir kaupmenn sem fýlgjandi voru fél- agsverslun sendu frá sér greinargerð í tíu liðum þar sem raktir voru kostir hennar. Með félags- verslun ætti að jafnast út það misræmi sem væri milli ágóðans af ein- stökum höfnum, sér- staklega þeim sem eingöngu buðu upp á slátur til útflutnings. Enn frenrur gæti stórt félag betur þolað áföll og slys senr iðulega hentu kaupför og hægt væri að spara umtalsvert í tryggingakostnaði. Fleiri fjölskyldur gætu kornið að versluninni ineð hinu nýja fýr- irtæki, hægt væri að dreifa ábyrgð- inni og fleiri væru til taks til að koma al- menningi til hjálpar í hallærum. Konung- ur gæti komið á föstum afgjöldum og þyrfti ekki í jafn ríkum mæli að veita af- slátt og undanþágur frá þeim. Umdæmin töldu kaupmennirnir vera ranglát, hægt yrði að afnema þau og þar með gætu landsmenn verslað í nálægustu höfninni. Múller amtmaður bætti við eftirtöldum atriðum: Hægt væri að auka verslunina og efla handverk með hjálp aðflutts hol- lensks verkafólks. Félagið myndi auðveld- lega geta stuðlað að aukinni fjárfestingu á Islandi og benti hann þar á velgengni slíks félags í Englandi, rétt eins og Bendix Nebel.43 Sífellt fleiri kaupmenn gengu nú til liðs SAGNIR 51
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116
Síða 117
Síða 118
Síða 119
Síða 120
Síða 121
Síða 122
Síða 123
Síða 124
Síða 125
Síða 126
Síða 127
Síða 128
Síða 129
Síða 130
Síða 131
Síða 132

x

Sagnir

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.