Sagnir - 01.06.1997, Qupperneq 53

Sagnir - 01.06.1997, Qupperneq 53
sæta hörðum refsingum fyrir að versla ut- an umdæma sinna. Fjórum dögum eftir að þeir Árni og Páll höfðu farið tiltölu- lega mjúkum orðum urn umdæmaskipt- inguna gáfu þeir konungi harðorða greinargerð um þá málsmeðferð þegar Hólmfastur var hýddur fyrir að selja fiska i Keflavík en ekki í sínu umdæmi, Hafn- arfirði. Peir bentu meðal annars á að i til- felli Hólmfasts hafi umdæmaskiptingin verið óljós og að auki sleppti sýslumaður kaupmanninum í Keflavík við þá refsingu sem hann átti að sæta fýrir hlutdeildina. En það sem verra var: Brotið á reglugerð umdæmaverslunarinnar var framið í við- urvist Múllers amtmanns.34 Tómas var búsettur í Rifshafnarum- dæmi en hafði haldið út á mið í Stapa- umdæmi og selt þar fenginn. Kaupmenn í báðum umdæmum gerðu tilkall til fisks- ms enTómas átti yfir höfði sér Brimar- hólmsvist fyrir að hlunnfara kaupmann- inn í Rifi, L. Bærtelsen. Árni Magnússon reyndi að blíðka Bærtelsen og í bréfi þann 18. júlí 1703 lýsti hann þeirri skoð- un sinni að óréttlátt væri að gera mönn- um skylt að sækja fisk innan síns svæðis ef aflabrestur væri þar viðvarandi. I því sam- bandi sagðist Árni vera mótfallinn því að setja á slík boð og bönn sem gætu hamlað því að nauðsynleg vöruskipti færu fram uiilli landshluta.35 En í bréfum til tveggja kaupmanna, Peters Fjelderups 16. sept- ember 1703 og Christians Poulsens 18. Júlí sama árjátaði Árni að mál Tómasar væri ekki þess virði að eiga á hættu að stugga við yfirvöldum í landshlutanum og S1g skorti auk þess tírna, vilja og þor til þess.36 I3egar sendiboðarnir reifuðu þessi tvö dónismál kvað við mun harðari gagnrýni a umdæmaskiptinguna en í skýrslunni til konungs haustið 1704. Skiptir þar mestu að löggæslumönnum hveiju sinni hætti til að stjórnast um of af undanlátssenri í garð kaupnranna. Þar má sjá í máliTómasar að Arni var ekki fús til að stugga við kaup- monnum og yfirvöldum staðarins en á hinn bóginn sanrdi hann langa greinar- gerð um mál Hólmfasts. Hefur þar ef til vill skipt miklu að koma á framfæri gagn- rýui á Kristján Múller, Árni gæti hafa álit- *ó það hentugt fýrir komandi kappræður 1 verslunardeilunni og þar voru amtmað- ur °g Arni á þessum tíma á öndverðum nteiði. Félagsverslun vex íiskur um hrygg kfm líkt leyti og nefndarmenn sendu skýrsluna um Hólmfastsmálið á haustdög- urn 1704, lagði danski kaupmaðurinn og sæfarinn Bendix Nebel fram tillögur um endurskipulagningu á Islandsversluninni. Hann taldi að hún skilaði ekki eðlilegum ágóða á meðan einstakir kaupmenn rækju hana hver eftir sínu höföi. Nebel mælti því eindregið með því að stofnað yrði öflugt félag til að reka verslunina og benti meðal annars á velgengni Austur-Indíafél- aganna i Englandi og Hollandi.37 Bæði þessi félög voru þá á hátindi ferils síns og rekin með áður óþekktum hagnaði um aldanrótin 1700.3* Nebel benti á að félög af slíkri stærð- argráðu hefðu átt auðvelt með að efla iðnað og framleiðslu í nýlendunum sem skilaði sér strax í aukinni verslun. Hann vildi láta fræða landsmenn í verslunar- rekstri og sjávarútvegsfræðum og senda menn til að kenna þeim ullariðnað. Hefja ætti þilskipaútgerð til að stunda djúpmið við íslandsstrendur sem annars væru þurrausin af Englendingum og Hollend- ingum. Kaupmenn ættu enn fremur að nota skipakost sinn í auknum mæli til hvalveiða. Þessar hugmyndir féllu strax í góðan jarðveg hjá stjórnarherrum í Friðriks- borgarhöll og tveimur valdamiklum kaup- mönnum.39 Fleiri bættust í hópinn, þar með talið Kristján Múller amtmaður sent var því lagstur á sveif með Lárusi Gottrúp. Þann 3. mars 1705 sendi Múller Friðriki fjórða stutta Jón Vídalín biskup. Hann varfrá upphafi einn helsli andstœðingur liug mynda Gottrúps um Jllagsverslun. Þjóðntinjasafn Islands. greinargerð með tillögum um hvernig hægt væri að auka tekjur af landinu. I verslunarmálinu tók amtmaður eftirfar- andi afstöðu:4" Saa synis at Compagniet vel kunde vedstaa at give baade for haunenis bes- eiling, saa vel som for jordebogens ind- komster, (saa som begge udi forige Compagniets tider har vonre under en forpagtning,) udi aarlig afgift den for- hen beregnede sunnna, 20 586 Rdr. Framar i bréfinu hafði Múller sýnt fram á hvernig hefði verið hægt að auka tekjur konungs á tímabilinu 1695 til 1702 úr 19.860 ríkisdölum. Stofnun félagsverslun- ar gerði enn frekari hækkun mögulega. Verslunarráðið í rentukammerinu tók málið til umfjöllunar í desembermánuði árið 1704. Eftir að hafa leitað álits hjá Is- landskaupmönnum, Bendix Nebel og Múller amtmanni voru herrar þar á bæ mjög fylgjandi félagsverslun. Á þessum tima voru bresku og hollensku Austur- Indíafélögin að verða að sameignarhluta- félögum og hefur það væntanlega haft áhrif á tillögur verslunarráðsins.41 I apríl 1705 lagði það til við konung að um næstu áramót yrði eitt sterkt félag látið sjá um Islandsverslunina til tíu ára. Félagið skyldi hafa höfuðstól upp á 120.000 ríkis- dali sem skipta ætti upp í 120 hluti. Gamlir Islandskaupmenn mættu eignast allt að sex hluti í hinu nýja félagi en aðrir utanaðkomandi ekki fleiri en tvo. Hér var stefnt að laustengdari samtökum en hug- myndir Gottrúps höfðu gengið út á haustið 1701.42 Þeir kaupmenn sem fýlgjandi voru fél- agsverslun sendu frá sér greinargerð í tíu liðum þar sem raktir voru kostir hennar. Með félags- verslun ætti að jafnast út það misræmi sem væri milli ágóðans af ein- stökum höfnum, sér- staklega þeim sem eingöngu buðu upp á slátur til útflutnings. Enn frenrur gæti stórt félag betur þolað áföll og slys senr iðulega hentu kaupför og hægt væri að spara umtalsvert í tryggingakostnaði. Fleiri fjölskyldur gætu kornið að versluninni ineð hinu nýja fýr- irtæki, hægt væri að dreifa ábyrgð- inni og fleiri væru til taks til að koma al- menningi til hjálpar í hallærum. Konung- ur gæti komið á föstum afgjöldum og þyrfti ekki í jafn ríkum mæli að veita af- slátt og undanþágur frá þeim. Umdæmin töldu kaupmennirnir vera ranglát, hægt yrði að afnema þau og þar með gætu landsmenn verslað í nálægustu höfninni. Múller amtmaður bætti við eftirtöldum atriðum: Hægt væri að auka verslunina og efla handverk með hjálp aðflutts hol- lensks verkafólks. Félagið myndi auðveld- lega geta stuðlað að aukinni fjárfestingu á Islandi og benti hann þar á velgengni slíks félags í Englandi, rétt eins og Bendix Nebel.43 Sífellt fleiri kaupmenn gengu nú til liðs SAGNIR 51
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84
Qupperneq 85
Qupperneq 86
Qupperneq 87
Qupperneq 88
Qupperneq 89
Qupperneq 90
Qupperneq 91
Qupperneq 92
Qupperneq 93
Qupperneq 94
Qupperneq 95
Qupperneq 96
Qupperneq 97
Qupperneq 98
Qupperneq 99
Qupperneq 100
Qupperneq 101
Qupperneq 102
Qupperneq 103
Qupperneq 104
Qupperneq 105
Qupperneq 106
Qupperneq 107
Qupperneq 108
Qupperneq 109
Qupperneq 110
Qupperneq 111
Qupperneq 112
Qupperneq 113
Qupperneq 114
Qupperneq 115
Qupperneq 116
Qupperneq 117
Qupperneq 118
Qupperneq 119
Qupperneq 120
Qupperneq 121
Qupperneq 122
Qupperneq 123
Qupperneq 124
Qupperneq 125
Qupperneq 126
Qupperneq 127
Qupperneq 128
Qupperneq 129
Qupperneq 130
Qupperneq 131
Qupperneq 132

x

Sagnir

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.