Sagnir - 01.06.1997, Síða 56

Sagnir - 01.06.1997, Síða 56
taldi Árni að yfirbygging yrði of stór, félagið gæti hækkað verð útflutningsins á markaði í Kaupmannahöfn og myndi ná einokunaraðstöðu á póstsamgöng- um milli borgarinnar og Islands. Kærur og klögumál myndu því vart ná til réttra yfirvalda í höfuðborginni.Taldi hann að nú þegar hefðu kaupmenn of sterk tök á embættismönnum konungs. Sýslumenn væru flestir ekkert annað en leiguþý kaup- manna og amt- maðurinn sjálfur kvartaði alltaf yfir slæmum sam- göngum innan- lands þegar til hans kasta ætti að koma. Friðrik fjórði féll fyrir málflutningi Árna Magnússonar. Fyrir árslok 1705 leit allt út fyrir að umdæmaverslunin yrði afnumin en 25.janúar 1706 var fyrirkomulagið framlengt til sex ára. I þeim úrskurði kon- ungs er eftirfarandi skýring á þeirri stefnubreytingu:54.. er það gert að til- stuðlan Árna.“ En hlutverki Árna var ekki lokið. Semja þurfti nýja reglugerð fyrir einokunarverslunina þar sem ákvæði í þeirri gömlu frá árinu 1684 voru úrelt eftir að taxtanum hafði verið breytt 1702. I skjalasafni Árna Magnússonar, AM 447 fol., er að finna uppkast að slíkri reglu- gerð í 20 liðum. Hún er að stofni til ná- kvæmt afrit af gömlu reglugerðinni en á spássíu eru færðar ýmsar athugasemdir, leiðréttingar og viðbætur. Afritið er með rithönd Þórðar Þórðarsonar ritara, en at- hugasemdirnar eru Árna. Líklegast er að konungur hafi falið Árna að semja nýja reglugerð á grunni þeirrar eldri, hann hafi látið Þórð skrifa þá gömlu hrátt upp og því næst gert lagfæringar sem voru byggðar á reynslu Árna af verslunarmál- inu. Tvær mikilvægar greinar um gæði inn- flutningsins og undanþágur frá því að versla í umdæmi, breyttust i meðferð Árna Magnússonar Islendingum í vil. Margar af athugasefndunum eru ómerkilegar orða- lagsbreytingar eða aðlögun gömlu ákvæð- anna að nýja taxtanum frá 1702. En einnig má sjá áhersluatriði sem eru greinilega í tengslum við málflutning Árna í greinar- gerðinni frá 5. janúar 1706. Hann bætti inn í að innflutningur ætti að taka mið af eflingu atvinnuveganna í landinu, það er að segja landbúnaðarins, en það var í ósamræmi við kenningar kaupskaparstefn- unnar (sjá graf á bls. 48) og teldist ekki i anda hennar. Gæði og magn ættu að vera fullnægjandi til þess að draga ekki úr löngun manna til að versla í kaupstað.Að sama skapi gerði Árni afdráttarlausari þau ákvæði sem gáfu undanþágu frá því að versla eingöngu við kaupmanninn í um- dæminu. Ef þessar athugasemdir eru felldar inn í texta af- ritsins, fæst nýja reglugerðin sem konungur gaf út 13. apríl 1706. Þar með var verslunardeilan á enda í bili. Einstakar hafnir á Islandi voru leigðar hæstbjóðanda fram til ársins 1732, félagsverslun komst fýrst á eftir konungaskipti i Danmörku og fráfall Árna Magnússonar. Lokaorð Áður hefur verið ^allað um afstöðu Árna Magnússonar í verslunarmálum á síðum Sagna. Greinin „Illir verslunarhættir“ eftir Pétur Má Olafsson þótti fyrir níu árum „... hluti af tímabæru endurmati á ýms- um hlutum Islandssögunnar."55 Eftirfar- andi niðurlag í grein nafna míns er greinilega í ætt við þann boðskap sem Upp cr boðið Isaland hafði fært íslenskri sagnfræði árið áður:56 ... það er eins og hann [Árni Magnús- son] vilji halda samfélaginu algjörlega í föstum skorðum; ... Breytingar þjón- uðu nefnilega ekki hagsmunum ríkj- andi stéttar (bændum); það var ekki henni í hag að upp kæmi borgarastétt eða frjálsir verkamenn. I raun hafði þessi endurskoðun hafist 60 árum fyrr í grein í Sklrni frá árinu 1930, árgangi sem tileinkaður var merkisárum í sögu Alþingis. Þar var árangrinum af sendiför Gottrúps lýst á eftirfarandi hátt:57 Sundurlyndi og deyfð forráðamanna þjóðarinnar var eins og oftar þröskuld- ur í vegi fýrir víðtækum umbótum. Ef íslenskir valdamenn hefðu fýlgt Gottr- úp einhuga að málum er enginn vafi á að miklu meira hefði áunnist. ... Vér Islendingar höfum því fyllstu ástæðu til að minnast Gottrúps lög- manns og stuðningsmanna hans með virðingu og þakklæti. I báðum þessum tilvitnunum kemur fram gagnrýni á afskipti Árna Magnússonar af verslunarmálinu. Hér þykir því leynast ljótur blettur á þeim viðhafnarklæðum sem íslenskir sagnaritarar hafa sniðið Árna Magnússyni. Verslunardeilan árin 1701 til 1706 snérist aðallega um fýrirkomulagið á ein- okunarverslun Dana á Islandi. Hún hófst með utanför Gottrúps lögmanns þar sem hann benti konungi á að vesæld lands- manna væri að miklu leyti afleiðing hinn- ar ströngu umdæmaskiptingar. Auðvelt er að hallast að þeirri skoðun að andstæð- ingar sendifarar Gottrúps lögmanns hafi þjáðst af slæmu tilfelli af áhættufælni.Til- lögur Gottrúps um félagsverslun höfðu að sönnu verið byltingarkenndar og buðu upp á aukin umsvif erlendra kaupmanna i islensku atvinnulífi. Efla átti sjávarútveg, þéttbýlismyndun og framleiðslu iðnvarn- ings. Slíkt var síst til þess fólgið að varð- veita það óbreytta ástand senr bestu bændur landsins þráðu. En Gottrúp var sjálfur vellauðugur og áhrifamikill jarð- eigandi og því er ekki hægt að draga skýrar línur milli umbótasinna og aftur- haldsafla. Árni Magnússon dróst nauðugur vilj- ugur inn i þessa deilu íslenskra fyrir- manna þegar hún barst til Kaupmanna- hafnar haustið 1701. Hann gerði gys að talsmönnum beggja hópa, Gottrúp og Kristjáni Múller, en þurfti samt sem áður að taka að sér að verja málstað þeirra sem vegsömuðu umdæmaverslunina. Ekki höfum við heimildir um hvernig hann tók því hlutverki en flest bendir til að hann hafi lítið þurft að beita sér. Með skipun jarðabókarnefndar var Árna falið að kynna sér umdæmaskipt- inguna. Niðurstaða hans veturinn 1706 var að á einstöku stað þyrfti að lagfæra svæðaskiptinguna en í grundvallaratrið- um tryggði hún að til allra landshluta bærust nauðsynjar með reglulegu milli- bili. I þvi sambandi er nauðsynlegt að hafa í huga mikilvægi utanríkisverslunar fýrir Islendinga en nær allir bændur fóru í „Athyglisverðast í þessari verslunardeilu eru samt þau áhrif sem Árni hafði á gang mála úti í Kaup- mannahöfn." 54 SAGNIR
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116
Síða 117
Síða 118
Síða 119
Síða 120
Síða 121
Síða 122
Síða 123
Síða 124
Síða 125
Síða 126
Síða 127
Síða 128
Síða 129
Síða 130
Síða 131
Síða 132

x

Sagnir

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.