Sagnir - 01.06.1997, Side 64

Barátta milli góðs og ills
Gunnar Karlsson gerði eitt sinn að um-
talsefni að íslensk þjóðernishyggja hefði
verið gott tæki til að færa „rétta“ sögu-
skoðun á borð skólabarna því hún hefði á
sínum tíma skapað þá spennu sem væri
nauðsynleg allri góðri sögu. Orð Gunnars
má vel yfirfæra á Michael Collins þvi
myndin er vitaskuld tengd írskri þjóðern-
ishyggju tryggðaböndum.
Vekjandi saga er skrifuð í anda borgara-
legrar og þjóðernissinnaðrar frjáls-
hyggju til þess að vekja ungmenni til
dáða, rækta nteð þeim framtakssemi,
vilja, tilfmningar. Oft var leitast við að
velja til kennslu eitthvað sem sagði frá
baráttu milli góðs og ills, þar sem nem-
endur gátu tekið tilfmningaafstöðu
með þeirn góöu og móti þeim vondu.
Auðvitað er einfaldast að búa til gott
kennsluefni með þvi að sjá söguna sem
baráttu milli góðra einstaklinga af eigin
þjóð og vondra af útlendri þjóð.-'
Halda mætti að Neil Jordan hefði haft
orð Gunnars að leiðarljósi þegar hann
skrifaði handritið að Michacl Collins. Það
leikur enginn vafi á því að kvikmyndin
urn Michael Collins vakti írsk ungmenni
til dáða, ræktaði með þeim framtakssemi,
vilja og tilfmningar. Fyrir þessu höfum
við reyndar beinan vitnisburð. Eftir frum-
sýningu myndarinnar tók dagblaðið The
Irish Tiines tali nokkur ungmenni og öll
virtust þau hafa orðið fyrir miklum til-
finningaáhrifum af myndinni, þó ekki öll
á sama hátt enda tók blaðið tali bæði írsk
„Samkvæmt myndinni var
de Valera hálfgerður skít-
hæll, undirförull og óút-
reiknanlegur - andstætt
hetjunni Collins sem var
hreinn og beinn, aðdáunar-
verður og heiðarlegur..."
ungmenni (kaþólsk/þjóðernissinna) og
norður-írsk (mótmælendur/sambands-
sinna).3" Þótt skoðanir á ntyndinni væru
eins ólíkar og þær voru margar komst
enginn hjá þvi að taka afstöðu til hennar
en eins og Karsten Fledelius hefur bent á
er styrkur sjónvarps og kvikmynda ein-
mitt sá að með þeim má bæta alveg nýrri
og heillandi vidd við umfjöllun uni for-
tíðina og þannig er sagan gerð að miklu
meiri upplifun en hún ella getur orðið.31 I
þeim skilningi eru kannski allar kvik-
myndir vekjandi saga og vist er að það á
við um Michael Collins; kemur þar til bæði
myndmál og tónlist svo ekki sé talað um
leik og búninga.
Bretar í myndinni eru almennt málaðir
dimmum litum og það er eftirtektarvert
að í hvert sinn sem Bretar hafa uppi of-
Ecwion dc Vaicra var kcppinautur Michael Collins um
völditt. Hann ogjlokleur hans Fianna Fáil hafagnœft
yfir öllu stjóriiinálalífi Irlands á öldinni.
beldi í myndinni er það skreytt með
ískrandi og ógnandi músík. Þess vegna má
skora Jordan á hólm þegar hann heldur
því fram að hvorugum sé hlíft þegar
kemur að ofbeldi (sjá tilvísun nr. 24), það
leikur aldrei neinn vafi á því í myndinni
að fýrst og fremst eru það Bretarnir sem
eru „vondir“ ntenn. Eftirminnilegust
„vondra“ persóna úr Michael Collins er
einmitt foringi bresku sérsveitanna
Soames (Charles Dance), illúðlegur á svip
og ógnandi í framkomu; hann hlýtur hins
vegar makleg málagjöld að undirlagi
Michaels Collins. Þarna sjáum við vel
hvernig kvikmyndin Michael Collins getur
verið túlkuð sem barátta milli góðra
manna af eigin þjóð og vondra af údendri
þjóð, Irar gegn Bretum.
A hinn bóginn varpar hún einnig ljósi
á veigamikla innbyrðis togstreitu á Irlandi
milli þeirra er vildu samninginn 1921 og
þeirra er vildu hann alls ekki. Sú barátta
er einnig sett upp sem barátta milli góðs
og ills og óvinurinn heimafýrir holdgerð-
ur í keppinauti Collins um völdin,
Eanton de Valera (Alan Rickntan).
Michael Collins var stuðningsmaður
samningsins við Breta 1921 en deValera,
þáverandi leiðtogi þjóðernissinna, var
honum andsnúinn. Sagan hefur nú að
miklu leyti kveðið þann dóm að deValera
hafi haft rangt fýrir sér og þann dónt kvað
hann reyndar sjálfur upp þegar hann snéri
baki við róttæklingum seinna meir og hóf
stjórnmálaferil sinn. Mikilvægt er að gera
sér þetta ljóst þvi kvikmyndin Micltael
Collins dregur þessa söguskoðun afar skýrt
fram og ýtir jafnframt undir þá kenningu
að Irland hafi tapað frábærum leiðtoga
þegar Collins var myrtur og að írskt sam-
félag hefði orðið allt öðruvísi og betra ef
hans hefði notið við. Það er einmitt
hérna sem mikilvægi Eamons de Valera
verður meira sem persónu i myndinni og
þar er jafnframt að finna verstu sagnfræði-
galla hennar. David Fitzpatrick, prófessor
við Trinity háskólann i Dublin, segir að
de Valera komi út eins og hálfgerður vit-
leysingur og hugsi einungis um eigin hag.
Allar hans hugmyndir hljóma sem tóm
vitleysa og ákvarðanir hans reynast illa, i
heildina sé þetta, „... virkilega ósann-
gjörn og niðurlægjandi lýsing á Dev.“32
Samkvæmt ntyndinni var de Valera
hálfgerður skíthæll, undirforull og óút-
reiknanlegur — andstætt hetjunni Collins
sem var hreinn og beinn, aðdáunarverður
og heiðarlegur (að svo miklu Ieyti sem
foringi drápssveita gat verið það).33 Loka-
atriði myndarinnar má jafnvel lesa sem
svo að þar sé verið að gefa i skyn að de
Valera hafi verið viðriðinn morðið á
Collins.34 Þótt sannarlega sé talið að de
Valera hafi verið í Cork-sýslu kvöldið áðttr
en Collins var þar er lagt út á afar hálan ís
með þvi að ýja að því að de Valera hafi
lagt á ráðin um morðið á Collins enda er
ekkert sent bendir til þess.35 Hins vegar er
rétt að geta þess að Jordan telur sig ekki
halda þessu fram í myndinni heldur að
hann sé að sinna ákveðnum kvikmynda-
fræðilegum þörfum (lokauppgjöri aðal-
persónanna).3'’ Ahorfendur ættu hins veg-
ar að dæma hver fýrir sig hvað þetta varð-
ar og grunar mig að þeir taki orð Jordans
ekki gild.
Nú er vert að rifja upp hvað gerðist á
Irlandi eftir að Collins féll frá. DeValera
var á pólitískri eyðimerkurgöngu þar til
hann sleit alveg tengslin við róttæklingana
í Sinn Féin og stofnaði stjórnmálaflokk
sinn Fianna Fáil árið 1926. Fyrir þann
flokk komst de Valera á þing árið 1927,
vann síðan kosningasigur árið 1932 og
tók við embætti forsætisráðherra. De Val-
62 SAGNIR