Sagnir - 01.06.1997, Side 72

ósamhljóða innbyrðis.14 Mæður virðast þó
hafa gefið brjóst í einn til þrjá daga efdr
því sem samtímaheimildir segja.15 Þær
mæður hafa því gefið börnunum hið
besta, fýrstu mjólkina sem auðugust er af
bætiefnunr og mótefnum hvers konar.
Samkvæmt því sem áður hefur verið sagt
um brjóstagjöf, er trúlegt að mjólkur-
magnið hafi minnkað smátt og smátt og
móðirin gripið til kúamjólkur nreð
brjóstagjöfinni. Sjúkdómar hafa og getað
valdið og þá eru önnur úrræði sjálfgefin.
Hins vegar gáfu fátækustu konurnar í
verbúðum á Snæfellsnesi brjóst í um það
Ung stúlka í peysufótum. Peysuföt draga nafn sitt af
treyjunni,peysunni, sem upprunalega varpijónuð.
Enginn vafi leikur á því að klœðnaður kvenna liafi
verið óhentugur og mikill sýkingavaldur.
bil mánaðartíma, enda kúamjólkinni ekki
til að dreifa. Heimildir segja að þegar
móðurmjólkina þraut, hafi nágrannar
hlaupið undir bagga
og gefið konunum
mjólkurdreitil handa
börnunum.16 bessi
heimild styður að
konurnar hafi ekki
haft næga mjólk
nema í takmarkaðan
tíma, auk þess er hún
dæmi um samhjálp
og skilning manna á
erfiðleikum konunn-
ar við barnaeldið.
Samkvæmt heim-
ild frá þvi um alda-
mótin 1800, voru
mæður hættar að gefa brjóst og ljósmóð-
irin tók barnið til sín fyrstu vikuna, vænt-
anlega til að hvíla móðurina. En heimild-
in segir: „Fáar konur leggja börn sín á
brjóst, og ef þær gera það, þá ekki fyrr en
það er orðið vikugamalt."17 Samkvæmt
því sem að framan hefur verið sagt hafa
flestar mæður legið í rúminu, reifaðar um
brjóstin, með hendur bundnar með síð-
um, heita grautarbakstra og takandi inn
búkhreinsandi meðöl til að stöðva mjólk-
urmyndun og eyða bólgum. Þær örfáu
sem gátu gefið brjóst eftir vikuaðskilnað
við barnið hafa verið sannkallaðar ofur-
mæður. Þessi heimild verður ekki skilin á
nokkurn veg nema mjólkurmyndun
móður hafi verið í lágmarki.
Óholl mjólk
Sú skoðun þekkist víða um lönd að móð-
urmjólkin geti verið barninu óholl undir
vissum kringumstæðum og hún virðist
eiga sér djúpar rætur. Einnig þekktist al-
mennt brjósteldisleysi í Evrópu og eru
ýmsar bábiljur taldar tengjast þeim sið, s.s.
að móðurmjólkin væri eitruð fyrst i stað
eftir fæðingu.1" A Islandi virtust þessar
skoðanir einnig vera til staðar og um
miðja öldina var fullyrt að kúamjólkin
væri barninu hollari. Af orðum þeirra
fulltrúa skynsemisstefnunnar sem reyndu
að leiðbeina mæðrum á seinni hluta átj-
ándu aldar, má ráða að móðurmjólkin
hafi verið talin betri en þó ekki skilyrðis-
laust. I fræðsluritinu Atla má lesa:
... þegar kona er skapvargur og ofsafull
i sinnisins hræringum, hverjar helst sem
eru, þá er mjólk hennar óholl, helst
strax eftir hverja skorpu. Sé hún þung-
lynd og fúllynd eður hafi hún nokkurn
erfðasjúkleik, jafnvel þó að hann gjöri
ekki ennþá vart við sig, þá skyldi slík
kona aldrei gefa barni bijóst ...19
Jón Pétursson,
læknir, segir um
1774: „Langt er frá
því að ég ráði
nokkurri móðir,
sem sjálf ekki lifir
af sæmilega góðum
og hollum mati,
ellegar er ekki að
öllu leyti heilbrigð,
að leggja börn sín á
brjóst.“211
I þýddu riti árið
1799 er sagt að að-
eins þær mæður
sem fullnægi eftir-
farandi skilyrðum eigi að hafa börn á
bijósti:
... þær sem eru blóðríkar og heilsu-
góðar, hafa góðar vörtur og nóga
mjólk, en þar að auki geðgóðar, glað-
lyndar, hafa nóg viðurværi, lítið erfiði,
gott atlæti, og ekki misst kjark af of-
mikillri barneign né brjóstmylkingu,
því allt kemur niður á börnunum, ef
öðruvísi er.21
Ef þessum skilyrðum var ekki fullnægt,
varð mjólkin óholl börnunum. Sjá má af
þessum orðum að það var andlegt og lík-
amlegt ástand móður sem réði mestu um
mjólkurgjöfina. Konum átjándu aldar var
því lögð mikil ábyrgð á herðar og í fæstum
tilfellum fullnægðu þær þessum skilyrðum.
Ovíst er hvernig þessi skoðun urn
óhollu mjólkina hefur komist á og ekki
verða heldur gefin svör hér. En ljóst er að
þekkingu á líkamsstarfsemi konunnar var
mjög ábótavant og margt af því, sem í dag
nefnast bábiljur, má rekja til þess. Fróðlegt
er að lesa hugmyndir Jónasar Jónassen
landlæknis, þegar hann ræðir um tíðir
kvenna. Landlæknir segir:
A fyrri dögum höfðu menn mjög
rangar hugmyndir um þennan blóð-
missi; flestir hjeldu að tíðablóðið væri
til þess að hreinsa burt úr líkamanum
ýmisleg skaðleg efni („hreinsun").
Litlu síðar bætir landlæknir við:
Það kemur stöku sinnum fýrir, að tíða-
blóðið kemur einnig úr öðrum stað ...
t.a.m. úr lungunum, nefmu, maganum,
úr gömlum sárum, út um geirvörtuna;
„Samkvæmt því sem að
framan hefur verið sagt hafa
flestar mæður legið í rúminu,
reifaðar um brjóstin, með
hendur bundnar með síðum,
heita grautarbakstra og tak-
andi inn búkhreinsandi með-
ul til að stöðva mjólkurmynd-
un og eyða bólgum."
70 SAGNIR