Sagnir - 01.06.1997, Síða 94

Sagnir - 01.06.1997, Síða 94
SVARTIDAUÐI Á ÍSLANDI - Plágurnar 1402 og 1495 öðrum annál um atburði fyrir 1394 en eftir það byggir hann á öðrum gögnurn og hann er næsta rýr um fyrstu þrjá ára- tugi 15. aldar. Þriðja annálaheimildin sem hefur verið notuð, er afskrift afVatnsfjarðarannál elsta með hendi Sigurðar Jónssonar en nauð- synlegt er að gera nokkra grein fyrir til— urð hennar því hún er ónýt heimild. Björn á Skarðsá lauk við Skarðsárannáll árið 1639 en hann er að mestu uppskrift á Gottskálksannál auk skjala frá Hólum og „munnlegri frásögn fróðra manna.“ Jón Arason prestur í Vatnsfirði var einn þeirra sem skrifuðu annálinn upp og bætti um betur og er annáll hans nefndur Vatnsfjarðarannáll elsti (Lbs. 347 4to). Auk þessa eru til nreð hendi Jóns Arasonar tólf annálagreinar (AM 702 4to) sem fjalla um árin 1395—1407.’Af annál sérajóns tók skrifari hans, Sigurður Jónsson, afskrift (Lbs. 157 4to) og hún er nokkuð frá- brugðin fyrirmyndinni einkum varðandi nokkur atriði um aldainótin 1400 en þau eru nær samhljóða annálagreinunum í AM 702 4to. I þessum annálagreinum og „Er yfirleitt hægt að reikna út eða áætla af einhverju viti út frá fyrirliggjandi heimildum hve margirféllu í plágunni hér á landi í upp- hafi 15. aldar?" afskrift Sigurðar Jónssonar koma fram upplýsingar um mannfall og endalok plágunnar sem fræðimenn hafa notað. Spurningin er hvaðan eru annálagrein- arnar i AM 702 4to?Var íVatnsfirði göm- ul heimild um þessa atburði sem nú er glötuð eins og Hannes Þorsteinsson og Jón Helgason halda fram? Ég er þess fullviss að annálagreinarnar eigi ættir að rekja til Nýja annáls og þá líklegast í gegnum millilið sem nefndist Annála harmonía eða afskriftum af henni. Gegn þessu stendur sú staðhæfing sem hefur verið margtuggin að annálahöfund- ar 17. aldar hafi ekki þekkt Nýja annál. Það er hins vegar bara staðhæfing en eng- in sönnun. Hér eru aðferðir þeirra Ein- björns og félaga að afvegaleiða menn. Um 1650 skrifaði séra Jón Erlendsson í Villingaholti upp Flateyjarannál, Skál- holtsannál hinn forna, Lögmannsannál og Nýja annál. Arni Magnússon nefndi af- kvæmið Annála harmoníu en hann eign- aðist eintak af því og tók til nákvæmrar rannsóknar siðla árs 1725. Eftir að hafa skrifað hjá sér minnisgreinar þá reif hann handritið í tætlur og það var að því verki loknu sem hann ritaði hin kunnu orð um errores sem vitnað var til í upphafi. Nú segir Arni Magnússon að Annála harmonían sé að mestu bein afskrift af Nýja annál eftir 1394 og skal það ekki rengt. Er því ljóst að ruglingur með ártöl, skortur á röklegu samhengi og tölurnar um fjölda lærðra manna sem lifðu af plág- una hefur orðið til í afskrift af Annála harmoníunni. Ljósasta dæmið um tengsl þessara handrita er að Einar Herjólfsson og Áli (Óli) Svarthöfðason eru þar nafn- greindir en hvergi annars staðar. I annála- greinunum og afskrift Sigurðar Jónssonar koma ekki fram neinar nýjar upplýsingar um gang sóttarinnar eða mannfall sem hægt er að treysta á. Að öllu samanlögðu er niðurstaðan sú að heimildagildi annála- greinanna er ekkert umfram það sem er í öðrum annálum og þær eru einungis til þess fallnar að valda ruglingi. Auk áðurnefndra annála eru það eink- um tvö heitbréf, annað frá Grenjaðar- stöðum gert um jólin 1402, og hitt gert í ársbyrjun 1403 á Munkaþverá, sem veita gagnlegar upplýsingar. Þegar þessar heimildir eru bornar sam- an má fá einhverja mynd af gangi sóttar- innar. Ártöl hafa víða riðlast verulega og einstakir atburðir færst milli ára þannig að röklegt samhengi hefur horfið. Niður- staðan er sú að plágan kemur um sumarið 1402 og fer víða urn land en hver út- breiðsla plágunar var og um mannfall er ekkert hægt að fullyrða. Þótt Nýi annáll sé nokkuð færður í stílinn og upplýsingar grautist til þá er hann sennilega áreiðan- legur varðandi meginatriðin. Nýi annáll og Gottskálksannáll eru ásamt fornbréfum 92 SAGNIR
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116
Síða 117
Síða 118
Síða 119
Síða 120
Síða 121
Síða 122
Síða 123
Síða 124
Síða 125
Síða 126
Síða 127
Síða 128
Síða 129
Síða 130
Síða 131
Síða 132

x

Sagnir

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.