Sagnir - 01.06.1997, Side 110

Sagnir - 01.06.1997, Side 110
SVARTIDAUÐI Á ÍSLANDI - Plágurnar 1402 og 1495 Falnaður pestarsjúklinga brenndur. Þar liafa miðaldamenn sýntfyrirhyggju þvi ífólunum leyndisl mannajlóin. hafa menn notað tölur hans hér. Ég myndi vilja lækka þá áætlun eitthvað, segja tœpur fjórðungur. Fólksfjöldinn hefur farið eitthvað niður fyrir 40.000 en kannski ekki mikið. En þessi dánartíðini, kannski 22 til 24% í heild, skiptist ójafnt á aldursflokka, eins og Haraldur Briem sýndi glöggt dæmi um af Alftanesi (mynd 1). Nú er Alftanesið að því leyti ódæmigert að þar virðast fáir hafa verið ónæmir yngri en fimmtugir, en víða á landinu gætti ónæmis eftir síðari bólufaraldur niður undir 35 ára aldur. Manndauðinn hefur þvi verið langmestur hjá unglingum og fólki á besta aldri, ekki ntinni en 35-40% af aldursflokkunum 15-35 ára. Börnin sluppu, eins og Haraldur sýndi, öllu skár frá bólunni, en þar kemur á móti að ár- gangar barna voru ákaflega fámennir, a.m.k. þeir sem fæddir voru kringum aldamótin 1700. Eftir stórubólu hefur þannig verið mjög fátt í öllum árgöngum undir 35 ára aldri, nema e.t.v. yngri en fimm ára. Fæðingum hefur líka fækkað mjög meðan bólan gekk yfir og allra fyrst á eftir. Heimilum hefur fækkað mikið við bóluna. Þau leysast upp við fráfall húsráð- enda, og eldra fólk, sem síður dó í bólunni, gat neyðst til að bregða búi þeg- ar það missti vinnuafl barna sinna og hjú urðu torfengin. í nokkur ár hefur verið rót á fólki og fjölskyldum. Lítt starfhæf heimili hafa ver- ið að leysast upp, önnur að myndast; land- eigendur að laða nýja landseta á eyðijarð- ir, bændur að draga til sín hjú; ungt fólk að leita tækifæra. Ég veit ekki hve lengi heimilaskipan var að falla í fastar skorður á ný, en á því væri hægt að gera fróðlega rannsókn. Þá væri ekki síður fróðlegt að athuga annað, sem ég veit ekki heldur, þ.e. hve mikið verður um það að fólk — eða sér í lagi konur — hefji hjúskap á verulega ungum aldri. En hvort sem gift- ingaraldurinn lækkaði mikið eða lítið er hitt þó víst að flestir komust í hjúskap fyrr eða síðar, miklu fleiri en verið hafði þegar þrengra var um byggð í landinu. Af kon- um í aldursflokknum 40—44 ára hafði ekki nema rétt lið- lega helmingur verið í sambúð 1703, en sam- kvæmt manntali í þremur sýslum 1729 voru 85% i sambúð af sama aldursflokki — það voru stúlkurnar sem lifðu stóru- bólu af kringunr tvítugt, og hefur varla önnur kynslóð íslenskra kvenna átt eins greiða leið í húsmóðurstétt fýrr en kom- ið var fram á þessa öld. Fyrstu árin eftir stórubólu hefur fólks- fjölgun á Islandi verið lítil eða engin. Roskið fólk og gamalt er að deyja úr ár- göngum sent bólan hafði litið skert eða ekkert; hins vegar hefur fólki á barneigna- aldri fækkað um meira en þriðjung og hærra hjúskaparhlutfall þess gerir varla betur en bæta upp þá fækkun. Aldurs- skipting barna í manntalinu 1729 bendir til þess að fæðingum hafi verið að fjölga smám saman fyrstu 7—8 árin eftir bóluna, sjálfsagt samfara fjölgun húsmæðra á frjó- um aldri, og má ætla að einhvern tínta á þeint árum hafi fólksfjölgun í landinu skriðið yfir núllið. En þá voru það börn- in sem fjölgaði; hinum fullorðnu hefur áfram farið fækkandi. Ef við gerum ráð fyrir að eftirspurn eftir jarðnæði tengist aðallega aldurs- flokkunum 20—60 ára, þá hefur fólki á þeim aldri kannski hætt að fækka um 1725 (með stækk- andi árgöngum fólks sem vegna ungs aldurs hafði sloppið skár frá bólunni en það eldra) og varla farið að fjölga fyrr en eftir 1730. Þá er eldra fólkið, sem sloppið hafði við bóluna vegna ónæmis, að verulegu leyti dáið eða komið í röð gamalmenna. sú mikla auðn lögbýla á Norðurlandi sem heimildir eru um í áratugi eftir hvora plágu, hún bendirá mann- dauða sem ekki á sér hlið- stæðu í stórubólu ..." 108 SAGNIR
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118
Side 119
Side 120
Side 121
Side 122
Side 123
Side 124
Side 125
Side 126
Side 127
Side 128
Side 129
Side 130
Side 131
Side 132

x

Sagnir

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.