Sagnir - 01.06.1997, Page 110

Sagnir - 01.06.1997, Page 110
SVARTIDAUÐI Á ÍSLANDI - Plágurnar 1402 og 1495 Falnaður pestarsjúklinga brenndur. Þar liafa miðaldamenn sýntfyrirhyggju þvi ífólunum leyndisl mannajlóin. hafa menn notað tölur hans hér. Ég myndi vilja lækka þá áætlun eitthvað, segja tœpur fjórðungur. Fólksfjöldinn hefur farið eitthvað niður fyrir 40.000 en kannski ekki mikið. En þessi dánartíðini, kannski 22 til 24% í heild, skiptist ójafnt á aldursflokka, eins og Haraldur Briem sýndi glöggt dæmi um af Alftanesi (mynd 1). Nú er Alftanesið að því leyti ódæmigert að þar virðast fáir hafa verið ónæmir yngri en fimmtugir, en víða á landinu gætti ónæmis eftir síðari bólufaraldur niður undir 35 ára aldur. Manndauðinn hefur þvi verið langmestur hjá unglingum og fólki á besta aldri, ekki ntinni en 35-40% af aldursflokkunum 15-35 ára. Börnin sluppu, eins og Haraldur sýndi, öllu skár frá bólunni, en þar kemur á móti að ár- gangar barna voru ákaflega fámennir, a.m.k. þeir sem fæddir voru kringum aldamótin 1700. Eftir stórubólu hefur þannig verið mjög fátt í öllum árgöngum undir 35 ára aldri, nema e.t.v. yngri en fimm ára. Fæðingum hefur líka fækkað mjög meðan bólan gekk yfir og allra fyrst á eftir. Heimilum hefur fækkað mikið við bóluna. Þau leysast upp við fráfall húsráð- enda, og eldra fólk, sem síður dó í bólunni, gat neyðst til að bregða búi þeg- ar það missti vinnuafl barna sinna og hjú urðu torfengin. í nokkur ár hefur verið rót á fólki og fjölskyldum. Lítt starfhæf heimili hafa ver- ið að leysast upp, önnur að myndast; land- eigendur að laða nýja landseta á eyðijarð- ir, bændur að draga til sín hjú; ungt fólk að leita tækifæra. Ég veit ekki hve lengi heimilaskipan var að falla í fastar skorður á ný, en á því væri hægt að gera fróðlega rannsókn. Þá væri ekki síður fróðlegt að athuga annað, sem ég veit ekki heldur, þ.e. hve mikið verður um það að fólk — eða sér í lagi konur — hefji hjúskap á verulega ungum aldri. En hvort sem gift- ingaraldurinn lækkaði mikið eða lítið er hitt þó víst að flestir komust í hjúskap fyrr eða síðar, miklu fleiri en verið hafði þegar þrengra var um byggð í landinu. Af kon- um í aldursflokknum 40—44 ára hafði ekki nema rétt lið- lega helmingur verið í sambúð 1703, en sam- kvæmt manntali í þremur sýslum 1729 voru 85% i sambúð af sama aldursflokki — það voru stúlkurnar sem lifðu stóru- bólu af kringunr tvítugt, og hefur varla önnur kynslóð íslenskra kvenna átt eins greiða leið í húsmóðurstétt fýrr en kom- ið var fram á þessa öld. Fyrstu árin eftir stórubólu hefur fólks- fjölgun á Islandi verið lítil eða engin. Roskið fólk og gamalt er að deyja úr ár- göngum sent bólan hafði litið skert eða ekkert; hins vegar hefur fólki á barneigna- aldri fækkað um meira en þriðjung og hærra hjúskaparhlutfall þess gerir varla betur en bæta upp þá fækkun. Aldurs- skipting barna í manntalinu 1729 bendir til þess að fæðingum hafi verið að fjölga smám saman fyrstu 7—8 árin eftir bóluna, sjálfsagt samfara fjölgun húsmæðra á frjó- um aldri, og má ætla að einhvern tínta á þeint árum hafi fólksfjölgun í landinu skriðið yfir núllið. En þá voru það börn- in sem fjölgaði; hinum fullorðnu hefur áfram farið fækkandi. Ef við gerum ráð fyrir að eftirspurn eftir jarðnæði tengist aðallega aldurs- flokkunum 20—60 ára, þá hefur fólki á þeim aldri kannski hætt að fækka um 1725 (með stækk- andi árgöngum fólks sem vegna ungs aldurs hafði sloppið skár frá bólunni en það eldra) og varla farið að fjölga fyrr en eftir 1730. Þá er eldra fólkið, sem sloppið hafði við bóluna vegna ónæmis, að verulegu leyti dáið eða komið í röð gamalmenna. sú mikla auðn lögbýla á Norðurlandi sem heimildir eru um í áratugi eftir hvora plágu, hún bendirá mann- dauða sem ekki á sér hlið- stæðu í stórubólu ..." 108 SAGNIR
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108
Page 109
Page 110
Page 111
Page 112
Page 113
Page 114
Page 115
Page 116
Page 117
Page 118
Page 119
Page 120
Page 121
Page 122
Page 123
Page 124
Page 125
Page 126
Page 127
Page 128
Page 129
Page 130
Page 131
Page 132

x

Sagnir

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.