Sagnir - 01.06.1997, Side 113

Sagnir - 01.06.1997, Side 113
I sambýli við fólk og helst í þökunum yfir höfðum þess, þá getur maður nú haldið að einfaldasta skýringin væri sú að skepn- an hafi ekki verið tdl. I öðru lagi eru þetta ekki enskar heimildir á ensku heldur eru þetta evrópskar heimildir á latínu og hafa verið þýddar af útgefanda yfir á ensku. Ef þar væri nefnd rotta, „rattus“ á latínu, þá hefði hún þýtt það með „rat“ á ensku. begar Jón Olafur gagnrýndi notkun okkar Helga Skúla á heimildum um prestafæðina, þá vill svo til að ég verð að viðurkenna að þar fór framhjá okkur heimild sem er frá þvi um tæpum 30 ár- um eftir plágu. Þar eru staðfestar niður- stöður okkar um dauða presta í plágunni fyrri samkvæmt vitnisburðum annálanna. Þessi heimild er prestastefnusamþykkt frá Hólabiskupsdæmi árið 1433 þar sem menn eru að reyna að taka á því hvernig eigi að skipuleggja prestþjónustuna í þeim prestaskorti sem þar er. I síðari hluta hennar kemur eftirfarandi fram: „synge hann halfan saung eda meir take prestar allt kaup en bondr presttiundir allar.“ Þrjátíu árum eftir plágu eru menn að reyna að framkvæma hálfa prestþjónustu. Fyrri hluti samþykktarinnar er torveldari, en þar virðist gert ráð fýrir að prestar fái allar preststíundir ef þeir syngja fimm messur við hveija sóknarkirkju í untdæmi sínu á ári. Eg held að megi auðveldlega reikna þetta þannig að það komi niður á sömu tölu og er í sautjándu aldar annálnum um að nrenn hefðu gert ráð fyrir að þeir hefðu um 6 presta til ráðstöfunar í bisk- upsdæminu og væru að reyna að raða þeim niður. Þar kæmi heim að hver rnaður syngi um 90 messur á ári.3 Hæg- lega geta hafa verið til fleiri prestar, en engu að síður virðist sem helstu fyrir- menn Hólabiskups- dæmis hafi komið saman á fund með biskupnum fljótlega eftir plágu. Þeir hafi lagt á ráðin uin hvernig hægt væri að veita lágmarksþjón- ustu í biskupsdæminu og hafi getað sagt sögur af 6 prestum sem væru lifandi. Gísli Gunnarsson: Menn fóru vissulega sjaldan í bað enda var það stórhættulegt. Hugsið ykkur allar eiturgufurnar, rmösmurnar, sem gátu komið með bað- ferð. Það þótti einfaldlega læknisfræðilega hættulegt. Annars sýnist mér að sagnfræðin sé í þessu efnum táknrænt séð komin út í ákveðið öngþveiti. Hún hefur lokast inni í rottuumræðu í tengslum við svarta- dauða. Því var mjög ánægjulegt að Félag sagnfræðinema ætlaði að stofna til þver- faglegrar umræðu um málið. Eg sé ekki betur en að þeir menn sem hér eru utan sagnfræðingahópsins hafi endanlega geng- ið að þessari rottuumræðu dauðri.Við þurfum ekki lengur að deila urn það hvort til séu fornleifar af rottum og hvað- an þær eru yfirleitt. Rottur skipta bara ekki máli lengur. Eitt tengist þessu líka: Ur því að pestin dreifist aðallega með öðru en rottum, þá er líka alveg ljóst að lungnapestarkenning þeirra Gunnars Karlssonar, Helga Skúla ogjóns Steffensens er líka hrunin. Það er líka eins gott fýr- ir þá að viðurkenna það. Samtímis því sem leitjóns Olafs að rottuleifum hér og þar um landið, er út í hött, er lungnapestarkenn- ing þeirra Helga Skúla og Gunnars komin út í hafs- auga. Ég veit ekki hvort prestafjöldi segi nokkuð til um afleiðingar plágunnar. Þeir voru margir samkvæmt öllum heim- ildum og síðar meir var Danakonungur alltaf að hugsa um hvernig hann gæti fækkað prestum á íslandi. Ég er ekki endilega viss um að heimildir um presta- fæð eftir plágurnar, séu ótvíræð merki um að svo margir þeirra hafi dáið. Allt eins er víst að þeir sem eftir lifðu vildu hafa meira fýrir sig og fýlgikonur sínar. Þegar ég var á sínum tíma fýrstur til að endurvekja kenningu Magnúsar Stephen- sens um ófrjálst einlífi vinnuhjúa, þá átti ég þar við átjándu öldina samkvæmt manntalinu 1703 og síðari tíma manntöl- urn. A 19. öldinni fara hjú í stórum stíl að ganga í hjónaband að vissu marki sem þekktist varla öldina á undan. Ég er engan veginn viss um að á 15. öldinni hafi fólk þurft að lifa í ófrjálsu einlífi. Þá var al- mennt ríkjandi aristókratískt stjórnleysi þar sem höfðingjar riðu um héruð og rændu landseta sína til þess að auka tekjur sínar. Og einnig var konum almennt nauðgað ef hægt var að koma því við. Mér sýnist á öllu að jafnvel fátækustu menn hafi getað lifað einhveiju kynlífi. Gunnar Karlsson: Þetta er auðvitað alveg rétt hjá þér Gísli. Þá á ég ekki við þetta um kynlífið heldur varðandi það sem ég sagði um lungnapestarkenningu og hélt fram af glannaskap um sjúkdómafræði. Vitneskja okkar uni stökkbreytingar sýkla veldur því að ekki er hægt að standa að neinni kenningu um lungnapest eða neitt annað enda var það ekki kappsmál hjá mér og þaðan af síður Helga Skúla sem var dreginn inn í þetta út af tölfræðinni. Ég vildi hins vegar sýna fram á að ekki er rétt það sem Benedictow heldur fram mjög stíft að lungnapestarkenning Jóns Steffen- sens sé afsannanleg, það er að segja sannan- lega röng. Einhver besta heimild um sjúk- dómseinkenni plágunnar sem ég þekki um norðanverða Evrópu, er samtímavitnis- burður Lögmannsannáls um pláguna í Noregi. Þar segir: „at menn lifdu [eige meirr en] eitt dægr edr tuo med hordum „Úr því að pestin dreifist aðallega með öðru en rott- um, þá er líka alveg Ijóst að lungnapestarkenning þeirra Gunnars Karlssonar, Helga Skúla og Jóns Steffensens er líka hrunin. Það er líka eins gott fyrir þá að viðurkenna það." Gísli Gunnarsson SAGNIR 111
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118
Side 119
Side 120
Side 121
Side 122
Side 123
Side 124
Side 125
Side 126
Side 127
Side 128
Side 129
Side 130
Side 131
Side 132

x

Sagnir

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.