Sagnir - 01.06.1997, Blaðsíða 119

Hvað er gott við þetta? Það er áherslan
sem kemur fram í orðalaginu.Venjulega
er ætlast til gætni af fræðimönnum í
orðavali, það er hluti af svonefndum
fræðimannsstíl, menn reka hvern var-
naglann eftir annan og gleyma þvi að
stundum eru þeir alveg vissir í sinni sök
og geta fullyrt um hluti. Þeir skrifa eftir
sem áður í sama gætna stílnum sem er lit-
laus og bragðdaufur. Jóni er þetta vel ljóst
og þess vegna kveður hann að, af því að
það er óhætt. Stíllinn verður líflegri og
bragðmeiri. Aherslan kemur fram í orð-
myndunum „skýrt“, „launkofa“, „ákafa",
„sauðsvörtum", „kapps". Annað dæmi frá
Jóni: „Um skoðun og menningu almenn-
ings í upphafi 19. aldar verður að leita á
náðir annarra heimilda, með gnótt af
grandvarri heimildarýni“(8). Auðvitað
erum við sagnfræðingar almennt grand-
varir en við erum líka um leið ósköp al-
varlegir og hátíðlegir og flestum er líklega
tamt að orða þessa frumskyldu sagnfræð-
inga öðru vísi, þunglamalega, alvarlega.
Hér skoðar Jón aðferðir sagnfræðinnar
með augum þeirra sem standa utan grein-
arinnar en hafa
áhuga á sagnfræði
og finnst sagnfræð-
ingar oft þurrir og
alvarlegir í skrifum
sínum. Þetta er
kannski einkum
hópurinn sein
sagnfræðinemar
vilja ná til og það
er heillavænlegt að
setja sig í spor
hans.
Byrjendum í
sagnfræði hættir til
að vera sífellt að
benda á hversu gætnir þeir séu og slá
alltof marga varnagla. Stundum er helst að
skilja að þeir viti nánast ekkert um efnið
og vaknar þá auðvitað sú spurning til
hvers þeir séu að skrifa. 1 þessum árgangi
fann ég, sem betur fer, hvergi dænii um
þetta uppgerðarlítillæti sem er einn versti
ljóðurinn á vondum fræðimannsstíl.
Ekki skal ég fullyrða að Jón Jónsson sé
betri höfundur en aðrir sem skrifa i ritið
en því miður hafa margir af þeini sem
eiga efni i þessu hefti ekki enn uppgötvað
hvernig má setja líf í fræðilegan texta.
Þetta veit Jón og gæti sennilega auðveld-
lega gert enn betur. Eg fullyrði að þetta
geta allir lært. Ritstjórar þyrftu að hafa
vakandi auga á öllu slíku.
Að fanga athygli
Nú sér fólk ekki fyrirfram hvort texti er
læsilegur; hvernig á að fa það til að byrja
lesturinn? Atriði sem þykja vel til þess
fallin að vekja áhuga eru góðar fyrirsagnir,
bæði aðalfýrirsögn, eða heiti greinar, og
millifyrirsagnir. Menn leggja töluvert upp
úr þessu í umræddu hefti, hafa aðalfýrir-
sögn og undirfýrirsögn, þar sem aðalfýrir-
sögn er ætlað að vera gripandi og undir-
fyrirsögn lýsandi. Grein Jóns heitir t.d.,
eins og fram er komið, „Draugur í skjala-
safni biskups. Upplýsing og þjóðtrú i
upphafi 19. aldar“ og er allvel heppnað
heiti.
Menn hafa hins vegar ekki lagt mikið í
millifyrirsagnir i umræddu hefti, þær eru
fýrst og fremst lýsandi, lýsa efifi. Sú aðferð
er þó alþekkt að taka upp t.d. ummæli
kunnra manna sem segja mikið um við-
fangsefnið, eða kímileg ummæli eða
skrýtið orðalag, eitthvað slíkt, í millifýrir-
sagnir en þetta er vanrækt hér.Jón hefur
þó aðeins brugðið fýrir sig að vekja for-
vitni með framandlegu orðalagi þar sem
stendur „Garpsdals Satans historian" í
millifýrirsögn. I
heftinu frá 1984
urðu millifyrir-
sagnir oft stuðl-
aðar eða ljóð-
rænar sem sýndi
nfiklu meiri við-
leitni til að
vanda þær og
hafa þær vekj-
andi eða aðlað-
andi. Þetta er
atriði sem rit-
stjórar ættu að
athuga betur.
Bjarni Guð-
marsson fann að þessari vanrækslu í um-
sögn um 13. árgang Sagna.
Inngangsorð eru afmörkuð sérstaklega,
þau eiga að kynna efnið og þurfa að vekja
áhuga í leiðinni. Nú bregður svo við að
inngangsorð í heftinu eru almennt ekki
vel heppnuð, ekki hnitmiðuð, ekki fagur-
lega eða hressilega orðuð. Þau ætti þó að
vanda öðru fremur og hér kemur til kasta
ritnefndar. Einhvern tíma þótti þakkar-
vert að menn skyldu gangast undir þann
vanda að semja inngangsorð; núna þykir
okkur þetta sjálfsagt sem minnir á að
Sagnir eru metnaðarfullt blað.
Annað atriði sem er notað til að fanga
athygli og vekja áhuga eru svonefndir
áhuganakar sem eru nýjung í Sögnum 17
og mér líst vel á. Þeir eru t.d. fastir liðir í
Morgunblaðinu. Þar er tekinn upp kjarni
þess sem menn eru að segja, beint út úr
greinunt, eins og allir þekkja. Það ætti
ekki að hafa sama sjónarmið í Sögnum,
þær eru ekki samdar fýrir menn sem eru
að flýta sér eins og dagblaðslesendur og
þurfa að komast að kjarna málsins i hvelli.
Heldur ætti að taka út eitthvað sem er
forvitnilegt, t.d. spurningar höfundar, eða
þá athyglisverð ummæli eða eitthvað
framandlegt eða kímilegt til að vekja
áhuga. I þessu er fólgin heilmikil vinna
sem ég vænti að borgi sig, treysti samband
kaupenda og aðstandenda ritsins.
Þá eru það upphafsorðin. Sama sjónar-
nfið ætti að gilda þar eins og í áhugavök-
um, þau ættu að vekja forvitni eða áhuga.
Þessu er öfugt farið í dagblöðum þar sem
reynt er að segja sem rnest í inngangsorð-
um og er þá miðað við að menn séu að
flýta sér, þeir eru ekki dregnir á neinu og
ekki beðið með svör. En menn eiga ekki
að gleypa Sagnagreinar í sig eins og lýsi
heldur njóta eins og koníaks.
Því miður er það svo að upphafsorð
eru nánast alveg vanrækt í þessu hefti í
þeim skilningi að menn hafa ekki kostað
kapps um að hafa þau grípandi eða vekj-
andi. Hrefna Róbertsdóttir fann að þessu
í umsögn sinni um 14. árgang. Margir af
bestu höfundum Islendinga hafa einmitt
lagt mikla áherslu á upphafsorð; það er
varla tilviljun hversu margir þekkja upp-
hafsorð í bókum Halldórs Laxness. Það
eru til alls kyns ráð reyndra manna til að
gera þetta vel enda fullvissa margra góðra
höfunda að eftirleikurinn sé auðveldari,
takist þeim að vekja áhuga með upphafs-
orðum. Hinir reyndu höfundar sem eiga
efni í Sögnunt 17, þau Eggert Þór Bern-
harðsson ogVilborg Isleifsdóttir, skera sig
nokkuð úr, byrja hressilega með því að
vísa til stóratburða. Þarna er ég þá aðeins
að tala um upphafsmálsgrein sem þyrfti
að vera áhrifamikil að efni og orðfæri.
Sigrún Sigurðardóttir er undantekning í
Sögnunt 17 og gengur lengra í upphafi
greinar sinnar af því að hún sviðsetur:
„Arið er 1856. Olafur Hannesson John-
sen stendur á hafnarbakkanum í Kaup-
mannahöfn, reiðubúinn til þess að takast á
við ...“ Þetta eru ær og kýr góðra höf-
unda og lýsir innlifun i efnið sem er sagn-
fræðingum svo nauðsynleg og þeir ættu
sem oftast að leyfa öðrum að njóta með
sér. Höfundar Sagna ættu að láta miklu
oftar eftir sér að sviðsetja og ekki síður
myndgera og ritstjórar að hvetja til þess
en þó því aðeins að heimildir leyfi slikt.
Mér finnst allt sem skal vera grípandi
„Galdurinn er að fá fólk til að
byrja að lesa og halda því síð-
an við efnið, annars er útgáfa
Sagna ekki vænleg. Aðstand-
endur vilja ekki að menn segi
við sjálfa sig, „Sagnir komnar
enn og ég las ekki heftið í
fyrra, best að segja þeim
upp.""
SAGNIR 117