Sagnir - 01.06.2004, Side 11

runa að státa heldur tveimur. Sú hugsun leggur áherslu á íslend-
inga sem sérstæðan hóp, ólíkan upprunahópunum sem blönduðust
saman og mynduðu hina göfugu íslensku þjóð.
Það virðist nokkuð ljóst að skrif þessara manna voru mjög í anda
þjóðemishyggjunnar og má skoða sem framlag þeirra til sjálfstæð-
isbaráttunnar. Þeir nýttu sér báðir söguleg rök og vísuðu þá fyrst og
fremst til íslendingasagnanna og Landnámu.
MANNKYNBÆTUR
Á sama tíma voru önnur vísindi að öðlast auknar vinsældir á
þessum tíma, einkum í Þýskalandi og Bandaríkjunum, en það var
„kynbótastefnan" (eugenics).‘ Þar bættust nýir liðsmenn í hóp
þeirra manna sem héldu fram göfugum uppruna fslendinga. Ólafur
Ó. Lárusson, héraðslæknir, birti í Eimreiðinni árið 1925 stutta rit-
gerð sem ber mjög keim af þessari stefnu þó svo að hann noti orðið
„ættvísi" um sama fyrirbæri. Hann tók undir skoðanir þeirra
Björns og Jóns og taldi uppruna íslendinga merkilegan:
[landnámsmenn] voru allflestir af góðu bergi brotnir. Ýmsir
þeirra voru af beztu ættum heimalandsins ... Þessi hrausta og harð-
gera þjóð var afspringur þess norræna kyns, kvísl Germana þeirra,
er leitað höfðu í norðurveg ... Kraftur landnámsmanna var runninn
þeim í merg og bein frá forfeðrum hins norræna kyns, sem í margar
raunir höfðu ratað, enda hafa afkomendurnir reynst ódrepandi,
þrátt fyrir alt og alt, sem yfir þá hefur dunið ... Eiginleika þessa
þróttmikla norræna kyns hefur íslenzka þjóðin erft, til sálar og lík-
ama.’
Ólafur lauk síðan ritgerð sinni á hugleiðingu um mikilvægi þess
að varðveita „hið göfuga norræna kyn“ hér á landi svo ekki hljótist
af „kynspilling.“ Þarna má hugsa sér að Ólafur taki mið af skoðun-
um Guðmundar Finnbogasonar, landsbókavarðar, en hann hafði
þremur árum áður kynnt mannbótastefnuna ítarlega í grein í And-
vara þar sem hann rakti sögu hennar og varaði við að það myndi
miða „til kynspella, ef inn í landið flyzt alls konar ruslaralýður, ver
ættaður en þeir, sem fyrir eru.““ Þannig mátti alls ekki spilla hinum
göfuga kynþætti sem hafðist við á íslandi og hafði gert í meira en
þúsund ár. Guðmundur Finnbogason birti síðan grein í Skírni árið
1925 þar sem sömu hugmyndum var haldið á lofti:
Þegar land er nýfundið fjarri öðrum löndum, þá veljast þangað í
fyrstu einkum þeir, sem einhver framgirni, atorka og áræði er í...
[s]é nú litið til íslands, þá voru aðalmennirnir, er hingað fluttu í
öndverðu, úrvalsmenn.’
Ekki taldi Guðmundur það nóg heldur staðhæfði að ,,[f]yrstu ís-
lendingarnir voru fyrir ofan meðallag kyns síns eða nálega hvers
annars kyns að andlegu atgjörvi: íslendingar nútímans eru enn fyr-
ir ofan meðallag kyns síns.“10 Þarna blönduðust saman hugmyndir
að uppruni íslendinga væri afskaplega göfugur og að fslendingar
væru svo til óblandaðir öðrum þjóðum. Það þýðir samkvæmt áliti
Guðmundar að íslendingar árið 1925 væru slíkt úrvalsfólk að leit-
un væri á og þá sérstaklega vegna hins göfuga uppruna sem síðan
hefði haldist óbreyttur allt frá landnámi.
Annar Guðmundur sem einnig lét málið til sín taka var Guð-
mundur Hannesson, prófessor í læknisfræði. Hann skrifaði í And-
vara árið 1924 grein sem hann nefndi „Norræna kynið.“ Þar lýsti
hann einkennum hinna ýmsu kynþátta og eiginleikum þeirra og að
sjálfsögðu taldi hann íslendinga til hins göfuga norræna kyns.
Hann rakti síðan afrek þess og taldi jafnvel að Grikkir til forna hafi
verið af norrænu kyni. Hann lauk grein sinni á hvatningu til íslend-
inga um að halda kynstofninum hreinum:
Á síðustu árum hefir og víða sú skoðun komið í ljós, að menning
og gifta þjóðanna sje að mestu bundin við norrænt kyn og að aftur-
förin sje vís, ef það hverfur og blóð þess blandast svo, að það njóti
sín ekki... Þessi arfur hefir hlotnast oss íslendingum og vonandi er,
að hann nægi oss til nýrrar frægðar og framkvæmda."
Þarna birtist hinn göfugi norræni uppruni enn og aftur. Annars
lagði Guðmundur Hannesson nokkuð á sig fyrir málstaðinn því að
hann gerði samanburðarmælingar á Islendingum, með aðferðum
mannfræðinnar, væntanlega til þess að fá fram vísindaleg rök fyrir
máli sínu. Mannfræðilegar mælingar segja því miður ekkert til um
N GÖFUGI UPPRUNI
hversu göfugur uppruninn er en Guðmundur Hannesson taldi þó
að niðurstöður mælinganna staðfestu frásagnir fornsagnanna.12
MALDAÐ í MÓINN
Ekki virtust þó allir jafn sannfærðir um hinn göfuga uppruna ís-
lendinga. Jakob J. Smári, menntaskólakennari, birti í tímaritinu
Eimreiðinni árið 1925 grein sem hann nefndi „Norræn sál.“ Þar
vitnaði hann í rit eftir þýskan mann að nafni Dr. Clausz. Eftir að
hafa haft augun hjá sér og skoðað fólkið í kringum sig með kenn-
ingar Dr. Clausz í huga sagði Jakob sem svo:
Hér á Islandi hefur lítið verið átt við mannfræðilegar mælingar,
en mér virðist svo, sem hér séu til öll þau þrjú kyn, sem höf. talar
helzt um (norræna, austræna og vestræna kynið), þótt lang-mest
beri á því norræna.13
Jakob virðist því ekki jafn sannfærður um sannleiksgildi kenning-
anna um hinn göfuga norræna uppruna íslendinga sem svo margir
samtíðarmenn hans vildu halda fram á þessum tíma. Þarna má
jafnvel segja að rödd skynseminnar heyrist til mótvægis við kenn-
ingar mannkynbótamanna og að ljósi efasemdanna sé varpað á
þær. Jakob hélt áfram að vitna í Dr. Clausz:
Clausz tekur mönnum réttilega vara fyrir því, að hyggja, að eitt
kynið sé gáfaðara eða heimskara en annað, og gerir gys að því, að
mannfræðingarnir telji jafnan það kynið gáfaðast og bezt, er þeir
teljist sjálfir til.14
I grein í Eimreiðinni árið 1931 var Jakob enn á sömu skoðun og
sagði þar litla sögu um tvo sýrlenska stúdenta er hér voru á ferð en
birtust Jakobi svo seinna sem bændur vestan úr Miðdölum. Reynd-
ar var ekki um sömu menn að ræða en greinarhöfundur segir þá
hafa verið nauðalíka.15 Og þá hljóta menn að fara að velta fyrir sér
upprunanum og skyldleika bænda vestan af landi við Sýrlendinga.
: Eru Sýrlendingar kannski forfeður íslendinga? Eiga þeir hugsan-
lega sameiginlega forfeður? Hvað er þá orðið um hugmyndirnar
um hið göfuga norræna kyn?
Annan mann má hér einnig nefna til sögunnar en það er mann-
fræðingurinn Eiður S. Kvaran. I grein í Skírni árið 1934 notaði Eið-
ur aðferðir mannfræðinnar til athugunar á mannlýsingum í íslensk-
um fornsögum. Hann komst að þeirri niðurstöðu að samkvæmt
þeim gátu landnámsmenn:
með engu móti hafa verið af einum og sama kynstofni. Megin-
| þorri þeirra hefir verið af norrænum kynstofni ... en einnig hefir
ÍSLENDINGA sagnir 24 árgangur 04 9