Sagnir - 01.06.2004, Blaðsíða 32

HVERVER I
I HÚN
blindni, að sitja algjörlega hjá eða brjóta sér braut sjálfar."50
Inga Lára taldi hið fyrst nefnda gott og blessað ef foringjarnir
væru gæddir eiginleikum góðs forystusauðar en svo hafi ekki alltaf
verið. Hægt væri að sitja hjá en til hvers hefðu þær þá verið „að
berjast fyrir að fá okkar sjálfsögðu mannréttindi?"51 Merkilegt er
að Inga Lára sagði beint hvað hún óttaðist mest ef ekki verði
breyting á, ef konur sýndu það vanþakklæti til þeirra kvenna og
karla sem börðust um allan heim fyrir sjálfsögðum réttindum
kvenna með því að nýta þau ekki: „Vér megum þá eiga víst að þau
verða smátt og smátt tekin af okkur aftur, eins og hver annar
óþarfi, er vér ekkert höfum við að gera.“52 Þriðja leiðin, að standa á
eigin fótum, taldi hún að gæti orðið erfið en líklega sú eina rétta.
Sænskar konur hafi komið á sjálfstæðum flokki til þess gerðum að
þroska konur og veita þeim rými til að mynda sér sjálfstæðar skoð-
anir. Slíkt væri íslenskum konum nauðsynlegt. Þá dró óðum að
næstu kosningum og konur yrðu að fara að huga að málinu sem
fyrst.53
í aprfl var komin mynd á framboðið og var kvennalistinn sam-
þykktur á almennum kvennafundi í Reykjavík í samvinnu við norð-
lenskar konur. Ingibjörg H. Bjarnason skólastýra Kvennaskólans í
Reykjavík myndi leiða listann, Inga Lára sæti í öðru sæti, Halldóra
Bjarnadóttir framkvæmdarstjóri heimilisiðnaðarfélaganna í þriðja
sæti og Theódóra Thoroddsen rithöfundur í hinu fjórða. Konurnar
voru allar úr Reykjavík nema Halldóra en hún kom frá Akureyri.
Kvennalistinn fékk heitið C-listinn og sagðist eigi rígskorðaður við
neinn stjórnmálaflokk heldur væru konurnar sem hann skipuðu
frjálslyndar í skoðunum.54 í 19. júní kom skýrt fram hvaða mál
kvennalistinn ætlaði að setja á oddinn. Hann ætlaði að beita sér
fyrir byggingu Landspítalans og bættari félagsmálalöggjöf þ.e.a.s.
málum sem þær kölluðu velferðarmál. Undir þau mál flokkuðu
þær t.d. fátækralöggjöf, eftirlit með umkomulausum börnum og
gamalmennum og öll önnur siðbætandi mál. Að auki gáfu þær út
sérstakt kosningablað þar sem stefnuatriði þeirra komu vel í ljós.55
í áskorun til kvenna frá kosninganefndinni segir:
Vér eigum margs konar þekkingu og reynslu, er karlmenn skortir,
en eru nauðsynlegar á þessum sviðum ... [Þ]á verður þó eigi þar
með sagt, að konur láti sig eigi önnur mál varða ... Vér konur erum
fullur helmingur landsmanna. Vér erum fullur helmingur kjósenda.
Það erum vér, sem berum undir brjósti og ölum upp kynslóðina,
sem taka skal arfinn að oss látnum. Vér getum því eigi verið skeyt-
ingalausar um það, hvernig sá arfur verður*
Hér kemur skýrt fram sú trú að karl og kona séu tvennt ólíkt, að
konur búi yfir sérstakri þekkingu og reynsluheimi sem karlar þekki
ekki. Konur ættu að koma sem siðbætandi afl inn á hið opinbera
svið, þeirra siðgæði væri að vissu leyti betra en karlanna og skiln-
ingur þeirra meiri á félagslegum málum. Þessi sýn fellur einmitt
undir kenningu Gro Hagemann um hina siðferðislegu kvenrétt-
indastefnu sem vildi yfirfæra hinar kvenlegu dyggðir á hið opin-
bera svið. Konur áttu að taka þátt í opinberu lífi og siðbæta þjóðfé-
lagið vegna þess að þær væru öðruvísi en karlar.
Lesa má úr skrifum Ingu Láru að snemma hafi risið raddir gegn
kvennaframboðinu. Stjórnmálaflokkarnir fundu þeim helst til for-
áttu að hafa enga stefnuskrá en Inga Lára tók dæmi erlendis frá um
afrek kvenna á þingi og sagði konur ávallt taka til hendinni til
hjálpar hinum minna megandi. Það væru mannúðarkröfurnar sem
helst lægju á konum.57 Það var þó ekki einungis stefnuskráin eða
stefnuleysið sem angraði karlkynið. Morgunblaðið var á þeirri
skoðun að konur ættu ekki að vera að burðast með sérlista og betra
væri að þær ynnu í samvinnu við karlana. Þessu svaraði Inga Lára
þannig að þeir væru:
orðnir vanir því frá fornu fari, karlmennirnir, að fyrirskipa kven-
fólkinu, hvað það megi og hvað það megi ekki gera ... »Morgun-
blaðið« telur sig þeirrar skoðunar, að konur eigi ekki að vera á ferð
með sérlista, heldur starfa að stjórnmálum í samvinnu og góðu
samkomulagi við karlmennina ... Blaðið bendir á að gamli heima-
stjórnarflokkurinn hafi við síðasta landskjör sett konu ofarlega á
lista hjá sér. Þetta sama hefðu stjórnmálaflokkarnir átt að gera nú
... [e]n sú reynsla fyrir samvinnu, er fékst 1916, spáði eiginlega fáu
góðu. Það stoðaði lítið, þó kona væri sett í vonarsæti á lista, þegar
þeir, sem þann lista kusu, strykuðu út nafn hennar, eða færðu til,
þannig, að hún lækkaði um sæti. Hversvegna gerðu þeir þetta? Var
það af því að hún var kvenmaður? ... Þeir mega því sínu eigin gá-
leysi um kenna, að kvennalistinn er fram kominn.58
Eftir að Ingibjörg H. Bjarnason náði kjöri í kosningunum fagnaði
Inga Lára sigrinum í júlíhefti 19. júní og hrósaði hinni nýju þing-
konu í hástert. Hún sagði að þessi sigur ætti að vera konum íhugun-
arefni þvf listinn beitti ekki öfgafullum staðhæfingum, árásum á
mótframbjóðendur eða fjáraustri. heldur sigraði á sínum góða mál-
stað. Hún vék svo að þeim árásum sem þær urðu fyrir í kosninga-
baráttunni og hvernig kvenkjósendur voru sakaðir um þroskaleysi.
Hún sagði að konur ættu ekki að taka slíkan dóm nærri sér „sem
kveðinn er upp í sárustu vonbrigðunum yfir því að konur höfðu
þroska til að standa saman.“ Hún minnir svo kvenkjósendurna á að
enn væri mikið verk fyrir höndum og bað þær um að halda lífi í og
efla þann neista sem búið var að kveikja.59
Eftir að Ingibjörg H. Bjarnason settist á þing má segja að Inga
Lára hafi verið ein helsta stuðningskona hennar. Steinunn H.
Bjarnason segir Ingu Láru hafa fyrsta átt þá hugmynd að koma að
fulltrúa af kvennalista inn á Alþingi og að enginn hafi unnið að
framgangi listans af meiri hyggindum en hún.60 Virðist Inga Lára
því eiga stóran þátt í því að koma í fyrsta skipti konu að á Alþingi.
TÍMARITIÐ 19. JÚNÍ - HVERNIG TÍMARIT
VARÞAÐ?
Tímarit Ingu Láru, 19. júní, var m.a. stofnað í tengslum við þá
ákvörðun kvenna að koma upp Landspítala á íslandi og er nafnið
dregið af þeim degi er konur fengu kosningarétt 19. júní 1915.
Hafði sá merkisdagur verið helgaður fjáröflun vegna spítalans og
var öll meðferð þess máls rakin í tímaritinu. Á þessu tímabili tóku
kvenréttindakonur að einbeita sér að líknarstörfum s.s. byggingu
hjúkrunarheimila, barnaheimila og kvennaheimilisins Hallveigar-
staða. Þær hófu einnig safnanir vegna bágstaddra barna erlendis og
fátækra ekkna og var áróðri fyrir slíkri góðgerðarstarfsemi haldið
uppi í 19. júní. Ofmælt er þó að kalla 19. júní málgagn Landspítala-
söfnunarinnar því aðeins brot af efni blaðsins snerist um málefni
Landspítalans. Fremur má kalla tímaritið málgagn Bandalags
kvenna. Það var ekki einungis að öll starfsemi þess væri rakin í
blaðinu heldur komu félagskonur skoðunum sínum og félagsins
iðulega á framfæri í því.
19. júní leit fyrst dagsins ljós í júlí árið 1917 og var því haldið út til
ársins 1929. Var þá komið nýtt kvennatímarit í Reykjavík. í 19. júní
skrifuðu konur hvaðanæva af landinu og má sjá greinar eftir
Björgu Þorláksdóttur, Steinunni H. Bjarnason, Laufeyju Vilhjálms-
dóttur, Bríeti Bjamhéðinsdóttur og Ingibjörgu H. Bjarnason svo
einhverjar séu nefndar. Margar konur settu þó nöfn sín ekki undir
skrifin og má oft sjá undirskriftir eins og „vinkona", „nágranna-
Hún sagði að konur ættu ekki að taka
slíkan dóm næiri sér „sem kveðinn er
upp í sárustu vonbrigðunmn yfir því að
konur höfðu þroska til að standa samaii."
kona“ eða „ein að norðan“ enda ekki rík hefð fyrir því að konur
létu í sér heyra á opinberum vettvangi. 19. júní var kvenréttinda-
blað, umræðuefnin voru almenn staða kvenna, staða þeirra innan
heimilanna, menntun og þátttaka í opinberu lífi. Ýmis almenn
U S D Ó T T I R
30 SAGNIR 24 ÁRGANGUR 04
I
N G A
L Á R A
L A R