Sagnir - 01.06.2004, Qupperneq 38

Afstaða Þjóðviljans til stórvelda í seinni heims-
styrjöld og hernóms Breta d íslandi
Hatast v
hernam
Afstaöa Þjóðviljans, mólgagns Sósíalistaflokksins, fró 10. maí 1940 er breskur her gekk hér ó land og
þar til blaöið var bannaö af breskum hernómsyfirvöldum 27. april 1941, er fróölegt athugunarefni
fyrir margra hluta sakir. í fyrsta lagi var Sósíalistaflokkurinn á þessum tíma eini flokkurinn utan
ríkisstjórnar ósamt Bœndaflokknum og Þjóðviljinn eina stjórnarandstöðublaðið. Þó var við völd
Þjóöstjórnin sem í sótu Alþýðuflokkur, Framsóknarflokkur og Sjólfstœðisflokkur. í ööru lagi virðist Þjóö-
viljinn hafa tekiö allt aðra afstöðu til stríðsins og hemómsins en önnur blöð ó þessum tíma. í þriðja
lagi er forvitnilegt að rannsaka óstœður að baki því að blaðið var ó endanum bannað af breska
setuliðinu. Tímabilið sem um rœðir hefst ó hernómi Breta og lýkur ó innrós Þjóðverja í Sovétríkin. Hér
verður athuguð afstaða Þjóðviljans til stórveldanna Bandaríkjanna, Bretlands, Sovétrfkjanna og
Þýskalands og til stríðsins almennt. Einnig verður fjallað um viðhorf Þjóðviljans til hernóms Breta ó
tímabilinu 10. maí 1940 til 27. apríl 1941.
STEFÁN GUNNAR SVEINSSON
Fæddur áriö 1981. Hann stundar
nú BA nám í sagnfræðí.
SOVÉTRÍKIN
í Sovétríkjunum draup smjör af hverju strái ef trúa átti Þjóðviljanum. Stjórnarfarið
þar eystra var lofsungið fyrir ýmsar sakir og hvergi sleppt tækifæri til þess að lofa
verkamannaparadísina miklu. Þannig var reglulega imprað á því að hvergi í heiminum
hafi tekist að skapa réttlátara þjóðfélag en í Sovétríkjunum. Þjóðviljinn segir t.d. 5.
september 1940 að það sé „aðeins eitt land í heiminum þar sem alþýðan hefur tekið ör-
lög sín í eigin hendur þar sem bankar, verksmiðjur og iðjuver. jörðin og öll náttúruauð-
ævi eru eign hins vinnandi fólks, - hið mikla land sósíalismans, Sovétríkin.“' Þjóðviljan-
um þykir Jósef Stalín hafa tekist harla vel upp við uppbyggingu Ráðstjórnarríkjanna en
á einn helsta andstæðing hans, Leó Trotskí, var bara minnst tvisvar á öllu tímabilinu.
Fyrst þegar fregnir bárust af því að Trotskí hefði verið sýnt banatilræði og svo tveimur
dögum seinna þegar staðfest var að hann væri látinn. Hans er helst minnst fyrir að hafa
fjarlægst stefnu Sovétríkjanna og fyrir að hafa síðan hann var gerður útlægur þaðan
„haft það helzt fyrir stafni, að níða Sovétríkin og leiðtoga alþýðunnar þar í landi og
vinna róttækri verkalýðshreyfingu og framgangi sósíalismans það tjón er hann mátti.“z
Trotskí var ekki nefndur á nafn þegar saga rússnesku byltingarinnar var rakin á afmæli
hennar hinn 7. nóvember 1940.3
Afstaða Þjóðviljans til Sovétríkjanna kemur ekki á óvart. Hvarvetna var reynt að
bera blak af framgöngu Sovétmanna og má segja að við upphaf tímabilsins séu sósí-
alistar að sleikja sár sín af Finnagaldrinum en svo nefndu sósíalistar harkaleg viðbrögð
stjórnarflokkanna og almennings við stuðningi þeirra við innrás Sovétríkjanna í Finn-
land veturinn 1939-40. Auglýsendur settu Þjóðviljann þá m.a. í auglýsingabann og
fækkaði áskrifendum Þjóðviljans nokkuð. Á Alþingi var jafnvel rætt um á tímabili að
banna Sósíalistaflokkinn.4 Þjóðviljinn iðraðist þó ekki neins og sagði það ávallt hafa
verið nauðsyn fyrir Sovétríkin að taka þessi héruð af Finnum til þess að vernda Lenín-
grad. Þjóðviljinn veigraði sér ekki einu sinni við því að birta herfræðilega rannsókn á
vetrarstríðinu þrátt fyrir þau áföll sem sósíalistar hlutu af stuðningi sínum við Sovétrík-
in.5 Þegar minnst var á Finna í blaðinu voru þeir oft kallaðir fasistar.
Sovétríkin voru básúnuð sem „öflugasta vígi friðar og sósíalisma" hvað eftir annað og
vegsömuð sem eina ríkið sem væri fyllilega hlutlaust í ófriði auðvaldsríkjanna Bret-
lands og Þýskalands.6 Kannski er það því táknrænt að litið var framhjá griðasáttmála
Hitlers og Stalíns í fréttaskýringum Þjóðviljans og útþensla Sovétmanna í Austur-Evr-
ópu var útskýrð sem sigur og valdataka verkalýðsins. Þannig mátti lesa á baksíðu Þjóð-
H E I M S S T
36 SAGNIR 24 ÁRGANGUR 04 A F S T A Ð A
ÞJÓÐVILJANS
T I L
STÓRVELDA I
S E I N N I