Sagnir - 01.06.2004, Page 44

HATAST VIÐ
HERNÁMIÐ
■ STEFÁN GUNNAR SVEINSSON
NIÐURSTÖÐUR
Ekki verður annað sagt en að Þjóðviljinn hafi sem málgagn Sósí-
alistaflokksins lofað fyrirmynd kommúnista, Sovétríkin. Þjóðvilj-
inn vildi verslunar- og stjórnmálasamband við ráðstjórnarríkin og
dásamaði hverja gjörð Stalíns. Útþensla Sovétríkjanna var afsök-
uð sem bylting verkalýðsins í þeim löndum sem Sovétríkin her-
námu og vetrarstríðið var einnig afsakað eins og frekast var unnt.
Afstaða Þjóðviljans til annarra stórvelda var eðli málsins sam-
kvæmt ekki jafnvinsamleg. Bretar og Þjóðverjar voru lagðir að
jöfnu sem auðvaldskúgarar og gjarnan dregnar fram hliðstæður
milli framgöngu Breta á Indlandi og framgöngu Þjóðverja á meg-
inlandi Evrópu. Styrjöldin á milli þessara ríkja var sögð vera
heimsvaldastyrjöld eingöngu háð til þess að skera úr um hvort rík-
ið ætti að ráða heiminum. Eina leiðin til friðar væri sú að öreigar
allra landa sameinuðust í heimsbyltingunni langþráðu. Bandaríkin
komu inn í þessa mynd sem enn eitt heimsauðvaldið sér í lagi þeg-
ar kom að hugmyndum um að Bandaríkin tækju við verndarhlut-
verki Breta hér á landi. Þá var hrópað að nú ætti að innlima ísland
inn í varnarkerfi Bandaríkjaauðvaldsins og þaðan kæmist ísland
ekki nema öreigabylting yrði gerð þar vestra.
Afstaðan til Breta var öllu óvinsamlegri en afstaðan til Þjóð-
verja. Þótt hvergi sé borið blak af Þjóðverjum og birtar fréttir af
ofríki þeirra á meginlandi Evrópu var tíðni slæmra fregna af Bret-
um mun meiri. Þjóðviljinn virðist hafa litið á sig sem einhvers kon-
ar andstöðuafl við her í landi og Sósíalistaflokkinn sem íslenska
andspyrnuhreyfingu. Vart verður annað séð en að Þjóðviljinn hafi
reynt allt hvað hann mátti með fréttaflutningi sínum til þess að
auka sundurþykkju á milli setuliðsins og fslendinga. Sér í lagi var
fréttaflutningur Þjóðviljans af dreifibréfsmálinu varhugaverður
sem og tíðar samlíkingar við framferði nasista. Að lokum fór svo
að Þjóðviljinn var bannaður og ritstjórar hans færðir til Bretlands.
Þegar blaðið kom aftur út kvað við allt annan tón.
Þjóðviljinn tók strax fjandsamlega afstöðu gagnvart breska her-
námsliðinu. Þá liggur beinast við að ástæðuna fyrir þessari óvild sé
að finna í griðasáttmála Hitlers og Stalíns. Aður en sáttmálinn tók
gildi voru kommúnistar og nasistar taldir vera erkifjendur, á með-
an sáttmálinn hélst í gildi voru kommúnistar hvarvetna friðarsinn-
ar og tregir til vopna í stríði „auðvaldsins." Eftir að sáttmálinn
hafði verið rofinn þóttu kommúnistar um allan heim vera hve
ákafastir talsmenn þess að sótt yrði gegn fasisma. Máttur föður-
landsins, þ.e.a.s. „föðurlands verkalýðsins" , hefur því haft sitt að
segja um afstöðu Þjóðviljans á tímabili griðasáttmálans.
Tilvísanir
1 Þjóðviljinn 5. september 1940.
2 Þjóðviljinn 23. ágúst 1940.
3 Þjóðviljinn 7. nóvember 1940.
4 Helgi S. Kjartansson, ísland á 20. öld, Reykja-
vík, 2002, bls. 232.
5 Þjóðviljinn 18. júlí 1940.
6 Þjóðviljinn 7. nóvember 1940. - Þjóðviljinn 10.
maí 1940.
7 Þjóðviljinn 21. júlí 1940.
8 Þjóðviljinn 23. júlí 1940.
9 Þjóðviljinn 3. júlí 1940. - Þjóðviljinn 23. júlí
1940.
10 Þjóðviljinn 25. september 1940.
11 Þjóðviljinn 7. september 1940.
12 Þjóðviljinn 8. september 1940. - Þjóðviljinn 28.
júlí 1940. - Þjóðviljinn 14. september 1940.
13 Þjóðviljinn 8. september 1940.
14 Sama heimild.
15 Þjóðviljinn 20. september 1940.
16 Þjóðviljinn 21. september 1940.
17 Þjóðviljinn 22. september 1940.
18 Þjóðviljinn 29. september 1940. - Þjóðviljinn 12. janúar 1941.
19 Þjóðviljinn 13. febrúar 1941.
20 Sama heimild.
21 Þjóðviljinn 14. febrúar 1941.
22 Þjóðviljinn 15. febrúar 1941.
23 Þjóðviljinn 30. október 1940.
24 Þjóðviljinn 20. ágúst 1940. - Þjóðviljinn 13. desember 1940. -
Þjóðviljinn 15. desember 1940.
25 Þjóðviljinn 13. ágúst 1940.
26 Þjóðviljinn 13. mars 1941.
27 Þjóðviljinn 18. febrúar 1941.
28 Þjóðviljinn 10. nóvember 1940.
29 Þjóðviljinn 28. september 1940.
30 Jón Ólafsson, Kœru félagar. íslenskir sósíalistar og Sovétríkin
1920-1960, Reykjavík, 1999, bls. 113-114.
31 Þjóðviljinn ll.maíl940.
32 Sama heimild.
33 Þjóðviljinn 22. júní 1940.
34 Þjóðviljinn 29. maí 1940. - Þjóðviljinn 13. júlí 1940. - Þjóðvilj-
inn 1. október 1940.
35 Gunnar M. Magnúss, Virkið í norðri, II. bindi, Reykjavík, 1947,
bls. 25. - Þjóðviljinn 2. júlí 1940.
36 Þjóðviljinn 4. september 1940.
37 Þjóðviljinn 27. ágúst 1940.
38 Þjóðviljinn 17. október 1940.
39 Þjóðviljinn 27. september 1940.
40 Þjóðviljinn 12. október 1940.
41 Þjóðviljinn 13. október 1940.
42 Þjóðviljinn 18. október 1940.
43 Þjóðviljinn 21. febrúar 1941.
44 Þjóðviljinn 20. október 1940.
45 Þjóðviljinn 7. janúar 1941. - Nánar er fjallað um málið í Virkið í
norðri, II. bindi, bls. 12-23.
46 Einar Olgeirsson, ísland í skugga heimsvaldastefnunnar, Jón
Guðnason skráði, Reykjavík, 1980, bls. 97-99.
47 Þjóðviljinn 23. janúar 1941.
48 Þjóðviljinn 21. janúar 1941.
49 Þjóðviljinn 19. mars 1941.
50 Þjóðviljinn 16. febrúar 1941.
51 Þjóðviljinn 9. mars 1941. - Þjóðviljinn 18. mars 1941.
52 Þjóðviljinn 18. marsl941.
53 Þjóðviljinn 3. aprfl 1941.
54 Þjóðviljinn 7. apri'11941.
55 Sama heimild.
56 Þjóðviljinn 16. apríl 1941.
57 Þjóðviljinn 23. apríl 1941.
58 Sama heimild, leturbreytingar eru teknar beint upp úr Þjóðvilj-
anum.
59 Einar Olgeirsson, ísland í skugga heimsvaldastefnunnar, bls. 96.
- Bittner, Donald E, The Lion and the White Falcon. Britain and
lceland in the World War II era, Connecticut, 1983, bls. 105.
60 Þjóðviljinn 13. maí 1942.
61 Sjá t.d. Þór Whitehead, „ísland ískugga lieimsvaldastefnunnar",
Saga XIX 1981 (ritfregn), bls. 314-315. - Arnór Hannibalsson,
Moskvulínan. Kommúnistaflokkur íslands og Komintern Halldórs
Laxness og Sovétríkin, Reykjavík, 1999, bls. 152.
42 sagmlR 24 árgangur 04 AFSTAÐA ÞJÓÐVIUANS TIL STÓRVELDA í SEINNI HEIMSSTYRJÓLD OG HERNAMS BRETA Á ÍSLANDI / HATA5T VIÐ HERNÁMIÐ