Sagnir - 01.06.2004, Page 66

ÖRIAGASAGA
ÚR ÍSLENSKRI SVEIT
íslenskt hlóöaeldhús á seinni hluta 19. aldar.
s'’eitarómaga hafi örugglega orðið til að hamla því í lengstu lög að
fólk leitaði ásjár sveitarfélaga.34 Fyrir þeim hjónum var því ekkert
óeðlilegt við það að ráðskonunni væri tryggður hluti af búinu til
lífsframfærslu með löglegu hjónabandi Jóns og Guðrúnar ef það
yrði til þess að hún héldist í vistinni til frambúðar.
UMSÖGN CASTENSKJÖLDS STIFTAMTMANNS
Árið 1812 var Johan von Castenskjöld stiftamtmaður á Islandi.
Hann tók við bréfi Jóns og gekk samviskusamlega frá öllum máls-
skjölum sem sendast skyldu með til danska kansellísins. Eftir að
hafa kynnt sér málsskjölin skrifaði hann sjálfur umsögn þar sem
hann tjáði skoðun sína á málinu sem var eftirfarandi:
Endskiöndt det I denne Asögning fölgende Bilage,er oplyst at
Supplicantens Hustrue med han er enig I den ansögte Egtenskabs
Ophævelse, saa tör Amtet, uden i övrigt at tage hensyn til de frem-
förte grundes Tilstrækkenlighed, dog ei for Tiden fordrigste sig til
allerunderdanigst at raade til det ansögtes Bönhörelse, efter da
han ikke siden den 25 April 1810 har levet separeret fra sin
Hustrue i Henseende til Bord og Seng
Rekevig 24 april 1812
Castenskjöld.35
Að mati stiftamtmannsins var það gjörsamlega óviðunandi að
hjónin byggju ennþá undir sama þaki og hefðu ekki verið lögform-
lega aðskilin í þann tiltekna tíma sem lögin fyrirskipuðu. Hér var
sem sagt strangasti skilningur lagður á lagabókstafinn og engar
undantekningar leyfðar sama hversu mannúðlegar ástæður lágu að
baki. Það kemur kannski ekki á óvart að það var danskur embætt-
ismaður sem hér hélt á penna. Erlendir embættismenn hafa vart
þekkt íslenskan raunveruleika og skorti því samúð með fátæku
bændafólki sem hér tórði við bág kjör.
ÖRLÖG ÞEIRRA JÓNS OG ARNBJARGAR
í desember árið 1812 kom síðan svar frá danska kansellíinu. Svo
virðist sem umsögn Castenskjölds stiftamtmanns hafi haft endan-
leg úrslit á ákvarðanatöku danskra yfirvalda í málinu því í bréfinu
til amtmannsins kom fram að þar sem hjónin hafi ekki lifað aðskii-
in að borði og sæng geti umsókn þeirra um skilnað ekki komið til
greina.36 í augum hinna háu herra Danaveldis var ósk íslenska
bóndans litin hornauga. Málið jafnvel álitið jaðra við tvíkvæni að
leyfa manninum að búa með tveimur konum á heimili sínu. Kon-
ungur og ráðgjafar hans lögðu strangasta skilning í aldagömul lög
og reglur og velferð þeirra gagnvart íslenskum þegnum miðaðist
við ímyndaða þjóðfélagsgerð sem átti sér enga stoð í íslenskum
raunveruleika. Jón og Arnbjörg fengu því aldrei að skilja.
Árið 1814 giftist Guðrún ráðskona bóndasyni frá Fossi sem hún
eignaðist barn með stuttu síðar. Þóra, 23 ára systir Guðrúnar, var
skráð ráðskona í Hörgsdal hjá þeim Jóni og Arnbjörgu en trúlega
hefur Arnbjörg látist það ár eða mjög snemma árs 1815. Þóra virð-
ist þá hafa hætt í vistinni en í byrjun árs 1816 kvæntist Jón bóndi
Steinunni Oddsdóttur, systur Guðrúnar, og eignaðist með henni
barn þremur árum síðar sem þau gáfu nafnið Guðrún. Samkvæmt
prestþjónustubók Kirkjubæjarklaustursóknar dó Jón Eiríksson
bóndi frá Hörgsdal úr brjóstþyngslum í október árið 1824.37
64 SAGNIR 24 árgangur 04 HJÓNASKILNAÐUR Á FYRRI HLUTA