Sagnir - 01.06.2004, Síða 98

ÞAÐ BÆTIR HVERN
BRAGNA AÐ BEITA ÞEIM HESTI
Sindri eignaðist þannig marga hollvini í sveitinni og voru ortar
ófáar vísur um hann bæði fyrir og eftir dauða hans. Sindri hélt
kostum sínum til elli og var mjög brjóstheill 27 vetra en mýktin og
fjaðurmagn var ekki það sama. Eitt sinn var Þorlákur spurður
hvort hann gæti útvegað annan hest eins og Sindra. Þorlákur hélt
nú ekki, því hann væri sannfærður um að það fæddust aðeins tveir
svona gæðingar á öld og því væri ólíklegt að það kæmi í hlut sama
manns að eignast slíkan kjörgrip aftur.”
Sindri var felldur annan nóvember 1948, þá 27 vetra. Athöfnin
var tilfinningaþrungin stund sem átti eftir að marka tímamót fyrir
hestamenn í sveitinni. Ári seinna, sunnudaginn tiunda júlí 1949,
voru komnir saman helstu hestamenn sveitarinnar að Skarðshlíð í
þeim tilgangi að stofna hestamannafélag. Ákveðið var að félagið
myndi heita í höfuðið á þessum mikla gæðingi og fékk það nafnið
Hestamannafélagið Sindri." Hestamannafélagið Sindri er ennþá
starfandi eftir tæp 55 ár.
PERSÓNULEG KYNNI
I Eyjarhólum stundaði Þorlákur búskap og dýralækningar í 47 ár.
Hann horfði á börnin sín vaxa úr grasi og flytja að heiman. Árið
1974 lét Þorlákur þetta gott heita og lét búið í hendur Björns sonar
síns. Hann fluttist ásamt Ingibjörgu á Selfoss þar sem hann bjó til
æviloka.36 Elliáranna á Selfossi naut Þorlákur vel og gat sinnt
áhugamálum sínum, sem voru hestamennska og félagsskapur fólks,
af fullum krafti.
Afi kom mér fyrir sjónir sem samanrekinn aldraður maður með
grófa andlitsdrætti en góðlegt andlit. Ég kynntist honum sem barn
þegar ég bjó á Selfossi og þegar ég hugsa til baka þá vorum við alls
ekki ólíkir. Báðir höfðum við gaman af að þvælast um bæinn. Ég í
þeim tilgangi að leita eftir ævintýrum eins og börn gera en afi til
þess að ræða við fólk á förnum vegi enda var hann mikil félagsvera.
Þegar ég var á rölti með afa hafði ég á tilfinningunni að hann hlyti
að þekkja alla. Það er oft siður að spyrja „hverra manna ert þú?“
þegar maður lendir á tali við ókunnuga. í mínu tilfelli ef viðkom-
andi kannaðist ekki við mömmu eða pabba var nóg að segja að
Þorlákur eða Trippa-Láki væri afi minn og þá kviknaði á perunni.
Af mínum persónulegu kynnum af afa komu hestar óneitanlega
við sögu. Sem barn hafði ég gaman af því að bregða mér á hestbak
og sótti hestanámskeið á hverju sumri á aldrinum 6-12 á Minna-
Núpi í Gnúpverjahreppi. Þá fór ég yfirleitt á hestbak þegar ég
heimsótti móðurbræður mína Björn og Þórarinn sem bjuggu hvor á
sínum bænum í Mýrdalnum. Þorlákur afi hafði líka kynt vel undir
áhuga minn á hestum með því að segja mér sögur af Sindra, hans
mesta gæðingi. Það var oft sem ég fiskaði eftir sögum af Sindra
þegar ég heimsótti afa og ömmu, á heimili þeirra á Selfossi, þrátt
fyrir að ég hefði heyrt þær margoft. Aftur á móti fengu gömlu
hjónin aldrei leið á að segja sögur af Sindra og hafði ég það á til-
finningunni að það gleddi afa mikið að ég skyldi sýna þessum hesti
áhuga. Þrátt fyrir sýndan áhuga á hestum bauð afi mér aldrei með
sér á hestbak. Það var ekki fyrr en undir hans síðasta eða þegar ég
var 12 ára gamall sem ég fékk að fljóta með. Hvers vegna veit ég
ekki en kannski kunni hann illa við að hafa barn með sér í langa út-
reiðatúra þar sem víða var komið við og spjallað við fólk.
Dagurinn sem afi dó, hinn 14. nóvember 1987, er mér í fersku
minni. Hann hafði fengið aðsvif og var fluttur á sjúkrahús og lá þar
í tvo daga áður en hann dó af völdum hjartasjúkdóms. Ég var 13
ára þegar þetta gerðist og það var eins og ég hafi ekki gert mér al-
mennilega grein fyrir hvert stefndi. Ég heimsótti hann einu sinni á
spítalann en hann var sofandi. Eftir að ég kom úr heimsókn frá vini
mínum þetta kvöld sagði móðir mín mér að afi væri dáinn. Enn í
dag sé ég eftir því að hafa ekki náð að tala við hann á banabeði og
kvatt hann almennilega. Ég hef það á tilfinningunni að hann hafi
ætlað að segja mér eitthvað merkilegt en því miður kemst ég aldrei
að því. Þegar móðir mín sagði mér að afi hefði spurt eftir mér og
hún tjáði honum að ég hefði heimsótt hann þegar hann var sofandi
leið mér betur að vita að afi vissi að ég hefði komið á sjúkrahúsið.
Kynni mín af afa eru að mestum hluta bernskuminningar en á
fullorðinsárum hef ég sóst eftir því að kynnast honum á nýjan hátt
með því að tala við fjölskyldu hans, vini og með þessum skrifum
hér.
í viðtölum mínum við fólk sem þekkti afa vel eru lýsingar á per-
sónu hans keimlíkar. Kolbeinn Gissurarson, gamall sveitungi afa,
lýsti honum sem skarpgreindum manni og sérlegum húmorista,
sem yfirleitt var hress og kátur þegar þeir hittust. Hann hafði
sömuleiðis gott lag á að halda uppi samræðum þrátt fyrir að við-
mælendur hans væru kannski ekki beint málglaðir.17
Afi var mikill vinur Alberts heitins Jóhannssonar hestamanns og
kennara frá Skógum. Erla Þorbergsdóttir, ekkja Alberts, þekkti afa
sömuleiðis vel en hann kom oft ríðandi að Skógum til að hitta þau
hjónin. I hennar augum var afi nokkurs konar sveitarhöfðingi. Erla
sagði að afi hefði verið mjög félagslyndur og málgefinn. Vit hans á
hestum og ríkt félagslyndi ávann Þorláki virðingu sveitunga sinna.
Erlu fannst Þorlákur ekki vera mjög jarðbundinn þar sem verald-
leg gæði skiptu hann litlu máli. Sagði hún eina sögu af honum
þessu til sönnunar: Eitt sinn var Þorlákur á flakki á milli bæja í
Mýrdalnum og hafði óvart dregið sér rangt stígvél á hægri fót þegar
hann var að fara frá einum bænum. Skipti engu máli þótt stígvélið
væri tveimur númerum of stórt, áfram hélt sá gamli för sinni og
hugaði ekki að því að skipta á stígvélunum fyrr en löngu seinna.38
Vitaskuld fylgdi því mikil vinna að halda
búinu gangandi í Eyjarhólum og þurfti
Ingibjörg og síðar bömin, þegar þau uxu
úr grasi, að leggja hönd á plóg. Fyrir
Ingibjörgu var mikið áhlaupaverk að ala
upp níu böm og annast stórt heimili.
Þórður Tómasson, safnvörður á Skógum, segir Þorlák hafa verið
mjög eftirminnilega persónu. Að mati Þórðar var Þorlákur mikill
gleðiauki hvar sem hann kom og aldrei var skortur á umræðuefni
þegar hann var annars vegar. Hann hafi haft einstaka frásagnar-
gáfu og sagt skipulega frá þannig að hægt hefði verið að skrifa nán-
ast orðrétt upp eftir karlinum. Þórður taldi afa hafa skýra dóm-
greind á umhverfi sitt og mjög minnugan á það sem gerst hafði á
hans ævi.”
Indriði H. Þorláksson ríkisskattstjóri segir föður sinn hafa verið
alvörugefinn fram eftir aldri. Eftir að Þorlákur hætti búskap og
fluttist úr sveitinni kynntist Indriði nýrri hlið á honum. Þá miðlaði
Þorlákur þekkingu sinni á sögunni, mannlífinu og þeirri reynslu
sem hann hafði áunnið sér. Líf hans á yngri árum var eitthvað sem
Indriði hafði eingöngu fengið frá þriðja aðila en ekki beint frá hon-
um fyrr en löngu seinna. Líklegasta skýring Indriða á þessari per-
sónubreytingu er sú að á tímum búskapar Þorláks hafi hann haft
margt fyrir stafni og þurft að hafa mikið fyrir lífinu til þess að halda
búskapnum gangandi. Því hafi hann kannski séð hlutina í öðru ljósi
síðar meir þegar um hægðist. Eftir að Þorlákur hætti búskap telur
Indriði að hann hafi orðið lífsglaðari, frjálsari og kannski kærulaus-
ari en áður og allavega litið á tilveruna allt öðrum augum. Indriði
segir að faðir sinn hafi verið mjög mannblendinn og hafi alltaf
spurt um hagi manna við fyrstu kynni og litið á það sem sjálfsagðan
hlut að menn væru málglaðir. Þorlákur hafði sömuleiðis gott skyn-
bragð á mannkosti en hann dæmdi aldrei menn eftir veraldlegum
hlutum eins og fínum bflum eða slíku heldur tók hann frekar eftir
málfari manna og málefnum. Indriði telur mælikvarða afa á mann-
kosti sóttan úr mannlýsingum Islendingasagna. Þannig voru menn
sem annaðhvort voru miklir að burðum eða snjallir og fróðir um
land og sögu hátt skrifaðir í augum Þorláks. Stjórnmálaskoðanir
96 SAGNIR 24 ÁRGANGUR 04 LIFSHLAUP ÞORLAKS
ÖRNSSONAR, BÓNDA OG HESTA*