Nýtt Helgafell - 01.12.1956, Page 59

BÓKMENNTIR
203
yrði lesendum til trccfala. En sú er bót í máli,
að framsetning höfundar er einkar ljós og
skilmerkileg, og mér virðist einmitt mjög
lærdómsríkt að fylgjast með honum, þegar
hann þreifar á sjálfum frumgögnum sög-
unnar. En þótt hann beiti allri varfærni í
dómum sínum og ályktunum, þá má búast
við, að sitthvað eigi eftir að falla af því,
sem hann heldur fram, þegar nýjar rann-
sóknir verða gerðar, eins og höfundur tekur
sjálfur fram í formála.
Saga íslendinga hefur lengst af verið rit-
uð annað tveggja í mynd annála eða per-
sónu- og atburðasögu. En á síðustu öldum
hefur mönnum orðið ljóst, að sagan er ekki
öll sögð með því, þótt rakin sé æviferill
nokkurra höfðingsmanna og skýrt frá erjum
þeirra sín á milli. I þessu efni er Jón Jó-
hannesson maður nútíðarinnar. I bók hans
er nálega engin persónusaga, og þráður
viðburða ekki rakinn samfellt nema í kafl-
anum um fjörbrot þjóðveldisins. I stað þess
er hér gerð grein fyrir einstökum málum
eða einstökum þáttum þjóðarsögunnar —
og í sambandi við það birtast að sjálfsögðu
helztu atburðir þjóveldisaldar. Bókinni er
skipt í sex höfuðflokka, og sýna fyrirsagnir
þeirra í stórum dráttum, hvernig tekið er á
efninu: Fundur Islands og bygging. —
Stjómhættir. — Siglingar og landafundir. —
Trú og kirkja. — Fjörbrot þjóðveldisins. —
Hagasaga og verkleg menning.
I formála bókarinnar segir höfundur:
„Bók þessi er einkum ætluð til stuðnings við
nám í íslendinga sögu við Háskóla íslands,
en jafnframt á hún að vera til nokkurs fróð-
leiks öllum þeim, er sögu unna." Þetta
verða menn að hafa í huga, þegar þeir
leggja mat á bókina. Þessi tvö sjónarmið
er ekki unnt að samræma að öllu leyti. Sú
saga, sem rituð er handa háskólanemum,
a að vera öðruvísi en lestrarbók handa al-
þýðu manna. Og eins og höfundur segir
sjálfur, hefur hann einkum haft það sjónar-
roið í huga að gera kennslubók handa
studentum. Þessi sögubók er gagnorð og
hlaðin efni, beinagrind, sem kennarinn gef-
ur hold og blóð í kennslustundum sínum.
Það er álitamál, hvort rétt sé að gefa út
mörg þúsund eintök slíkrar bókar og dreifa
um gjörvalla landsbyggðina, enda ætla ég,
að ýmsum áskrifendum Almenna bókafé-
lagsins muni reynast hún seig undir tönn.
Tilgangur bókarinnar og snið hefur og vald-
ið því, að ýmsir lesendur hafa lagt á hana
rangan dóm, og vík ég nánara að því hér
á eftir. En málið má einnig skoða í öðru ljósi.
Þessi bók er fengin öllum áskrifendum hins
stóra bókafélags, og því lendir hún í höndum
margra manna, sem annars kostar hefðu
aldrei litið í hana. Og hún mun vissulega
reynast kjarnmikil og heilnæm fæða öllum
þeim, sem nenna að kryfja hana til mergj-
ar. Ef mönnum sýnist svo, geta þeir litið á
þetta sem vitnisburð um það, að íslending-
ar beri enn með rentu nafnið söguþjóð, þeg-
ar öllum landslýð er ætlað að lesa kennslu-
bók háskólastúdenta.
Um bók þessa hefur lítils háttar gagnrýni
verið birt á prenti, og einnig hef ég átt tal
við ýmsa menn, sem hana hafa lesið. Ég
hygg, að dómar þessa fólks endurspegli
skoðanir fleiri lesenda, og því langar mig
að skýra stuttlega frá þeirri gagnrýni, sem
menn hafa haft fram að færa. Sumir kvarta
um það, að bókin sé þurr og strembin, efn-
inu ofmjög saman þjappað. Aðrir sakna
þess, að ekki sé skýrt frá fleiri þáttum sög-
unnar eða nánari grein gerð fyrir ýmsu,
sem þar er drepið á. Nefna sumir til bók-
menntimar, telja ekki rétt að segja sögu ís-
lenzkrar fornaldar án þess að skýra frá
sagnarituninni, mesta afreki Islendinga á
þjóðveldisöld. En aðrir telja það til, að höf-
undur láti um of sitja við að lýsa ytra borði
hlutanna, því sem áþreifanlegt er, en skýri
ekki nógsamlega hið innra samhengi:
uppruna og eðli hins foma þjóðfélags,
sköpun þjóðveldisins, þróun þess og fall.
Enn eru þeir, sem kvarta um það, að ekki
séu rétt hlutföll milli einstakra þátta bókar-
innar. Til dæmis benda menn á það, að
kaflinn um samning Islendinga við Ólaf
konung helga sé meira en tvöfalt lengri en