Nýtt Helgafell - 01.07.1957, Síða 27

SIÐGÆÐI OG EILÍFT LÍF
73
taldi „efnisheiminn eiga sér stöðuga tilvist í
huga guðs". Ef hinn harðsvíraði fylgjandi
reynslustefnunnar er neyddur til að viður-
kenna, að við höfum ekki frekar rétt til að
trúa á hugi en efni, rekur hann sig fljótt á
það, að allar skynjanir, sem hann kemst í
kynni við, eru skynjanir hans sjálfs. Enn-
fremur virðist afleiðslulögmálið ekki stað-
fest af beinni reynslu, en án þess að gera
ráð fyrir, að það sé gilt, getum við engar
ályktanir dregið af beinni reynslu okkar.
Þannig er alltaf hætta á því, að fylgjandi
reynslustefnunnar lendi í sjálfsverukenningu
augnabliksins, en þá kenningu er ekki hægt
að setja fram í orðum, þar eð orðið „ég"
hefur merkingu vegna þess, að til er annað
en ég. I síðasta stórverki sínu um þekking-
arfræði hafnar Russell reynslustefnunni að
nokkru leyti, en þar farast honum svo orð
um sjálfsverukenninguna: „Gegn sjálfs-
verukenningunni er rétt að taka það fram,
að sálfræðilega séð er ekki hægt að trúa
henni, enda er henni í rauninni hafnað af
öllum þeim, sem ætla sér að aðhyllast hana.
Ég fékk eitt sinn bréf frá merkum rökfræð-
ingi, Mrs. Christine Ladd Franklin, þar sem
hún kveðst trúa sjálfsverukenningunni, en
undrast það eitt, að fleiri skuli ekki vera sér
sammála. Þar eð rökfræðingur átti í hlut,
undraðist ég, að hún skyldi undrast'T). Þegar
reynslustefnan tekur í þjónustu sína skefja-
lausa efahyggju í leit að öruggum grund-
velli þekkingarinnar, leiðir slíkt á endanum
til sjálfsverukenningar augnabliksins. Skynj-
un augnabliksins ein er örugg. „Minnið er
fallvallt", segir efasemdamaðurinn, „þess
vegna má aldrei treysta því. Skynfærin
blekkja mig stundum. Ég þykist t.d. stundum
sjá hluti, sem eiga sér enga tilvist. Þess
vegna getur verið, að þau blekki mig alltaf."
Þetta er auðvitað fráleit kenning, því við get-
um talað um, að skynfærin blekki okkur,
einungis vegna þess, að oftast má treysta
þeim.
1) Human Knowledge in Scope omd Limits, London
1948 — bls. 195—196.
Þeir sem halda því fram, að allar stað-
hæfingar um raunveruleikann megi greina
niður í staðhæfingar, sem lýsa beinum
skynreyndum, og allar aðrar „staðhæfingar"
séu merkingarlausar, lenda í þeirri sjálf-
heldu, að heimspeki þeirra verður merking-
arlaus. Glögglega má sjá þetta á því, að
ekki er hægt að greina kenningu þessara
manna um merkingu í staðhæfingar, sem
lýsa beinni skynreynslu. Þetta sá Wittgen-
stein, er hann skrifaði Tractatus Logico-
philosophicus, og endar hann því bók þessa
með því að segja, að allar setningar hennar
séu merkingarlausar. Ýmsir lærisveinar
hans voru ekki jafn samkvæmir sjálfum sér.
Það sem Brynjólfur Bjamason segir um
Wittgenstein er rétt, þótt hann hefði mátt
gera skýrari grein fyrir því, að Wittgenstein
telur, að ekki sé hægt að staðhæfa sjálfs-
verukenninguna vegna þess, að slík stað-
hæfing yrði merkingarlaus, ef kenning hcms
sjálfs um merkingu er rétt.
Gallinn á gagnrýni Brynjólfs er sá, að
hann gerir ekki nægilega skýra grein fyrir
því, að niðurstöður Wittgensteins í, „Tracta-
tus" em rökrétt leiddar af ákveðinni kenn-
ingu um eðli tungunnar, sem mddi sér til
rúms vegna rökfræðilegra uppgötvana
Russells, Whiteheads og annara rökfræð-
inga á fyrri hluta þessarar aldar. Oflangt
mál yrði að rekja þetta hér, en snilligáfa
Wittgensteins, kemur ekki í ljós nema gerð
sé grein fyrir þeim andlega jarðvegi, sem
kenningar hans spmttu úr. Nú hafna flestir
þessum skoðunum, en einkum þó þeir, sem
mest dá Wittgenstein, þar eð í síðara verki
sínu „Philosophische Untersuchungen" setur
hann fram gjörólíkar kenningar um eðli
málsins. Fráleitt er, að öll brezk nútíma-
heimspeki geti talizt dulbúin hughyggja.
Nægir að benda á verk G. E. Moore, sem
snemma á þessari öld skrifaði grein, sem
fræg er orðin og hann nefnir „Refutation of
Idealism" (Hughyggja kveðin í kútinn). Er
hlutveruleikinn til? Moore svaraði þessu með
því að rétta upp höndina. Hór í landi er
almennt talin fjarstæða að efast um tilvist