Sveitarstjórnarmál - 01.10.1975, Blaðsíða 36

arfélaga skuli vera, hefur verið litið svo á af
fræðimönnum, að um einhverja sjálfsstjórn
verði að vera að ræða, og að óheimilt væri að
setja lög, sem ekki gerðu ráð fyrir einhverri sjálfs-
stjórn. En er þessu ákvæði stjórnarskrárinnar full-
nægt nú?
Við búum að vísu við lög, sem samkvæmt orð-
um sínum fullnægja þessu stjórnarskrárákvæði.
Ég vil liins vegar leyfa mér að efast urn, að í frarn-
kvæmd sé það svo. Það sjálfsákvörðunarvald, sem
lögin fá sveitarstjórnum, hefur að langmestu leyti
verið af þeim tekið aftur með ýmsum hætti.
1 fyrsta lagi er sveitarfélögum ekki séð fyrir
nægilegum tekjustofnum, til þess að þau geti
sinnt eðlilegri pólitískri starfsemi sinni. 1 öðru
lagi eru sveitarstjórnir í dag nánast framkvæmda-
aðili fyrir ríkisvaldið. Á undanförnum árunr hefur
aukinni fjárþörf sveitarfélaga gjarnan verið mætt
á þann hátt, að ríkið tekur að sér að greiða svo
og svo mikinn lrluta kostnaðar við framkvæmdir
sveitarfélaga.
Þessi þróun er mjög varhugaverð, því að með
þessu fyrirkomulagi er rrkisvaldið beinlínis að
taka í sínar hendur ákvörðunarvald sveitarfé-
laganna, mér liggur við að segja þegjandi og
hljóðalaust. Fjarveitingarvald ríkisins telur sér
að sjálfsögðu á engan lrátt skylt að haga sér r
samræmi við það, sem einstakar sveitarstjórnir
ákveða urn franrkvæmdir srnar.
Og þar senr málunr er svo komið, að sveitarfé-
lög hafa ekki fjárhagslegt bolnragn til þess að
franrkvæma nauðsynlega lrluti, er það raunveru-
lega ríkisvaldið, sem ákvörðunina tekur nreð
fjárveitingum srnurn.
Þessu sanrkrulli rr'kis og sveitarfélaga fylgir
líka önnur lrætta, nefnilega sú, að sveitarstjórnar-
menn taki óeðlilega mikið tillit til þess, hversu
mikinn lrluta ríkið greiðir af kostnaði, þegar á-
kvarðanir eru teknar, og ákvarðanir færu því
ekki fyrst og fremst eftir því, hvað sveitarstjórn-
armönnum þykja æskilegustu framkvæmdirnar
hverju sinni.
Raunar þykist ég nú þegar hafa orðið var við
þetta fyrirbæri. I mínum augum er þetta forkast-
anlegt. Sveitarstjórnarmenn standa frammi fyrir
kjósendum fjórðahvert ár og gefa yfirlýsingar
SVEITARSTJÓRNARMÁL
um, hvað gera skuli á komandi kjörtímabili. En
þegar til kastanna kernur, framkvæma þeir aðeins
þá hluti, sem ríkisstjórninni eru þóknanlegir,
nauðugir viljugir. Undir þessurn kringumstæðum
verður ekki annað séð en sveitarstjórnarkosn-
ingar séu hreinn skrípaleikur.
Ég tel mig hafa með athugasemdum mínum,
sýnt fram á, að naumast sé hægt að segja, að sveit-
arfélög séu lögráða, svo að notuð sé samlíking við
einstaklinginn.
Bæði skortir þau fjárræði og sjálfræði. Margt
fleira mætti tína til, en ég læt hér staðar numið.
Að undanförnu hefur farið fram endurskoðun
á sveitarstjórnarlögum, einkum með verkefna-
skiptingu ríkis og sveitai'félaga í huga. Nefnd sú,
sem fyrrverandi ríkisstjórn skipaði til þessa, hef-
ur ekki lokið störfum, og ekki hafzt neitt að, síð-
an stjórnarskipti urðu, þar sem hún telur sig
ekki hafa nægjanlegt umboð, að því er mér er
sagt. Frá sjónarmiði sveitarstjórna lilýtur brýna
nauðsyn að bera til, að lnaða setningu nýrra
sveitarstjórnarlaga. Ætti því að gera atlögu að
ríkisstjórninni í því skyni að fá hana til að beita
sér fyrir, að endurskoðun þessari Ijúki sem fyrst,
og frumvarp verði lagt fyrir Alþingi.
Fulltrúaráð Sambands íslenzkra sveitarfélaga
er nú að hefja sinn 28. aðalfund. En á þessu ári
verður sambandið 30 ára. Þetta mun vera í fyrsta
skipti, sem fulltrúaráðið heldur reglulegan fund
utan Reykjavíkur. Áður hefur það haldið auka-
fundi úti á landi. Okkur Akureyringum er það
rnikil ánægja, að Akureyri skyldi nú verða fyrir
valinu, og vil ég fyrir hönd bæjarstjórnar Akur-
eyrar bjóða þingfulltrúa og aðra gesti velkomna
til Akureyrar.
Á 30 ára ferli sínum hefur Samband íslenzkra
sveitarfélaga kornið miklu í verk, sem ekki verður
tíundað hér. Eitt vil ég þó fullyrða, og það er
það, að flest allt frumkvæði um umbætur urn
sveitarstjórnarmál sl. 30 ár hefur komið frá Sam-
bandi íslenzkra sveitarfélaga.
Það hefur farið mjög í vöxt hin síðari ár, að
ýmiss konar þing og ráðstefnur séu haldnar ut-
an Reykjavíkur. Okkur, sem úti á landi búum,
þykir þessi þróun ánægjuleg. Heyrzt hafa raddir
um, að ráðstefnuhald úti á landi gefi betri raun