Sveitarstjórnarmál - 01.02.2001, Qupperneq 58

UMHVERFISMÁL
Staðardagskrá 21 í Svíþjóð
Reynsla af framkvæmd og þátttöku almennings
Högni Hansson, umhverfisstjóri sveitarfélagsins Landskrona í Svíþjóð
Dagskrá 21, sem samþykkt var á
heimsráðstefnu Sameinuðu þjóð-
anna um umhverfi og þróun i Ríó
1992, olli miklum breytingum í um-
hverfisvemdarstarfi í flestum lönd-
um. Umhverfismálin voru viður-
kennd sem grundvallarvandi sem
leysa þyrfti ef mannkynið ætti að
geta lifað mannsæmandi lífi án of
mikils óréttlætis. Umhverfismálin
skipta alla máli, bæði fátæka og
ríka. Umhverfismál em ekki lengur
talin lúxus okkar í ríku löndunum
sem íbúar fátæku landanna hafa
ekki efni á að fást við. Umhverfis-
málin skipta fátæku löndin jafnvel
meira máli en ríku löndin. Fram-
ferði okkar í ríku löndunum skiptir
fólk i fátækum löndum miklu máli, í
sumum tilvikum öllu máli.
í umræðu og framkvæmd Dag-
skrár 21 og þar með Staðardagskrár
verður ekki komist hjá þeirri stað-
reynd að 20% af íbúum jarðar nota
80% af náttúruauðæfunum og að
hin 80% verða að láta sér nægja
20%. Vandinn er ekki fyrst og
fremst að náttúruauðæfin þrjóti
heldur mengunin og rányrkjan á líf-
fræðilegum auðæfum heimsins.
Vistkerfm þola ekki ffamferði okkar.
Dagskrá 21 lýsir ástæðunum fyrir
vandanum í umhverfismálum
þannig: „Helsta ástæðan fyrir
áframhaldandi eyðileggingu um-
hverfisins í heiminum eru ósjálfbær-
ir neyslu- og ffamleiðsluhættir, sér-
staklega í iðnríkjunum.“
Stadardagskrá 21
Framkvæmd Dagskrár 21 í Sví-
þjóð hefúr fyrst og ffemst farið fram
í sveitarfélögunum. Það hefúr verið
stefna ríkisstjórnarinnar að fram-
kvæmdin felist einkum í fram-
kvæmd Staðardagskrár 21. Sam-
kvæmt samþykkt heimsráðstefnu
Sameinuðu þjóðanna um umhverfi
og þróun í Ríó 1992 eiga öll sveitar-
félög að koma sér upp Staðardag-
skrá og vinna samkvæmt henni.
Mikill meirihluti sænskra sveitar-
félaga hefur samþykkt áætlun um
framkvæmd Staðardagskrár. Um
það bil 80% af sveitarfélögunum
veita sérstakt fjármagn í þetta verk-
efni. Sveitarfélögin hafa flestöll
reynt að fá almenning til þess að
taka þátt í starfínu, 42% hafa sent
upplýsingar til allra íbúa, 30% hafa
haldið sýningar, 30% notað dag-
blöð, 25% leshringi o.s.frv.
Starfið hefur gengið best á dag-
heimilum og i skólum og í hinu
hefðbundna umhverfisvemdarstarfi.
Sorphreinsun og frárennslismál hafa
líka orðið fyrir áhrifum af Staðar-
dagskrárstarfinu. A hinn bóginn
hefur ekki gengið jafn vel að hafa
áhrif á fjármálastjómun sveitarfé-
laga. Aðeins 4% sveitarfélaganna
hafa aðlagað fjármálastjórn sína
þessari hugmyndafræði.
Fleiri stig
Starfíð hefúr breyst með ámnum.
I upphafi var aðaláherslan lögð á
upplýsingar, fræðslu og þátttöku í
smáum verkefnum. Reynt var að
gera hringrásina í náttúrunni og
samfélaginu skiljanlega fyrir al-
menning, starfsfólk og stjómmála-
menn. Dagheimilin vom með í upp-
hafi. Sorpið var vel sjáanlegt og
auðvelt að sýna hvernig standa
mætti að fiokkun þess og hvernig
matarúrgangur varð að gróðurmold,
sem svo var hægt að rækta gulrætur
og annað í. Staðardagskrárstarfið
var um tíma í upphafi kallað
„komposteringsrörelsen" eða safn-
kassahreyfmgin. Þessi hreyfing var í
raun fyrsta stigið í Staðardagskrár-
starfmu í Svíþjóð.
Mengunarmál sjöunda, áttunda og
níunda áratugarins snerust mikið
um stórar verksmiðjur sem meng-
uðu umhverfið næst sér. Umferðin
var einnig vandamál sem reynt var
að leysa með tæknilegum aðferðum.
Síðasta áratug hefúr lífsstíllinn hins
vegar orðið æ mikilvægari í um-
hverfisumræðunni. Aherslumar hafa
færst ffá staðbundnum, sjáanlegum
vandamálum yfir á vandamál sem
varða umhverfið um land allt og í
heiminum, en eru að uppmna stað-
bundin og að miklu leyti bundin við
lífsstíl okkar. Annað stig í Staðar-
dagskrárstarfinu var að reyna að
breyta lífsstíl almennings. Neyslan
er mikilvæg ástæða fyrir umhverfis-
vandamálum, bæði opinber neysla
og einkaneysla. Þannig em heimilin
talin valda helmingi allrar mengunar
í Svíþjóð.
Þriðja stigið í Staðardagskrár-
54