Uppeldi og menntun - 01.01.2014, Side 82

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 23(1) 201482
viðHorf TiL náms
ViÐHOrf til MEnntUnar
Í upphafi skyldi endinn skoða, segir orðatiltækið. En jafnframt er gagnlegt að líta til
upphafsins og skoða hlutverk grunnskólans í upphafi 20. aldar. Í baráttukveri sínu
fyrir skólum á Íslandi, Lýðmenntun sem kom fyrst út árið 1903, skrifaði Guðmundur
Finnbogason (1994) um gildi menntunar fyrir einstaklinga og samfélag. Hann hélt því
fram að það væri mælikvarði á menntun hvernig einstaklingum gengi að lifa og starfa
í samfélagi manna. Menntun „getur ekki verið fólgin í einhliða æfingu vissra krafta,
hún verður að efla manneðlið í heild sinni …“ (Guðmundur Finnbogason, 1994, bls.
32). Aðalnámskrá grunnskóla endurspeglar þessa hugmynd, enda segir þar að hlut-
verk grunnskóla sé að veita almenna menntun sem „efli skilning einstaklingsins á
eiginleikum sínum og hæfileikum og þar með hæfni til að leysa hlutverk sín í flóknu
samfélagi“ (Mennta- og menningarmálaráðuneyti, 2012, bls. 15). Jafnframt er tekið
fram að nám og menntun eigi sér stað víðar en í skólum, og að menntun sé ævilangt
ferli.
Engu að síður er það svo að þegar ákvarðanir eru teknar í skólamálum er gjarn-
an litið á viðfangsefnin sem tæknilegt úrlausnarefni. Þannig vill umræða um mat á
árangri grunnskóla snúast um starfshætti, svo sem stöðluð próf og gæðaviðmið, og
látið er hjá líða að leiða hugann að inntaki menntunar. Áður en við tökum ákvarðanir
um skipulag skóladags, námsefni eða gildi tiltekinna gæðaviðmiða þurfum við að
hugleiða eftirfarandi spurningu: Hvaða eiginleika, hæfni og þekkingu teljum við að
menntun eigi að efla, eða með öðrum orðum, hvernig manneskjur viljum við vera?
(Páll Skúlason, 1987, bls. 301). Í hnotskurn snýst málið um að menntun felst í alhliða
þroska, ekki eingöngu hinni vitrænu, tæknilegu birtingarmynd hans. Þroski er ævi-
löng atburðarás sem byggist á samspili einstaklings og umhverfis og á sér stað í form-
legum og óformlegum námsferlum.
formlegt og óformlegt nám
Til þess að varpa ljósi á ólíkar formgerðir náms, þ.e. leiðir sem einstaklingar geta farið
til aukins þroska og lærdóms, hafa fræðimenn greint á milli formlegs náms (e. formal
learning) og óformlegs náms (e. non-formal learning). Þá hefur á síðari árum verið
bent á að óformlegt nám geti verið af tvennum toga, annars vegar óformlegt nám
sem á sér stað í skipulögðu starfi, líkt og innan félagsmiðstöðva og frístundaheimila
(e. non-formal learning); og óformlegt nám sem á sér stað í daglegu líf án þess að
vera sérstaklega skipulagt (e. informal learning). Síðarnefnda námsformið mætti kalla
sjálfsprottið nám.²
Skólakerfið byggist fyrst og fremst á hugmyndinni um formlegt nám sem er
skipulagt, undir forræði faglegs kennara, og byggt á tilteknum mælikvörðum um
námsmat. Einhverjir eftirtalinna þátta einkenna formlegt nám:
• Fyrirfram mótuð markmið náms
• Skipulagðir kennsluhættir