Helgafell - 01.12.1953, Blaðsíða 31

GUNNAR GUNNARSSON
29
Þær gerast fremur í sveit en við sjó og
sýna flestar líf og menningu sveitanna
eins og hún var traustust, áður en
kaupstaðir og sjávarþorp tóku verulega
að stækka og draga til sín meginfjölda
fólksins í landinu. Sögur þær, sem hér
verða gerðar að umtalsefni eru einnig
sveitasögur. En þær eru meira. Öðrum
þræði sýna þær okkur hina fyrstu þætti
þeirra þjóðfélags- og menningarlegu
hreytinga, eða jafnvel byltinga, sem
orðið hafa hér á landi síðustu þrjá
aldarfjórðunga. Þó að það sé ekki að-
alefni, þá sjáum við samt margar
myndir, sem sýna þróunina, ef við að-
ems lítum á þær í samhengi. Við sjá-
um heiðabýlin leggjast í eyði af marg-
víslegum orsökum. Fólkið flytur frá
sveitunum, sumir flýja landið, en aðr-
lr setjast að á mölinni. Nýjar hugsjón-
lr stinga upp kollinucn, ungir menn
leita sér menntunar erlendis og gerast
boðberar nýrra tíma, kaupfélög eru
stofnuð, sími lagður til landsins, túna-
sléttun og jarðrækt ryðja sér til rúms.
Þetta eru aðeins sundurlausar myndir
Ur hinni ytri umgjörð sögunnar, en
nægja þó til að sýna hvar hún er stað-
sett í sögu þjóðarinnar. — Það er ætl-
ur> Gunnars Gunnarssonar að sögurnar
1 þessum flokki, sem ber samheitið
bJrðarfjötur verði fleiri en þær tvær,
sem þegar eru komnar, en í þeim er
sagan rakin fram undir heimstyrjöld-
ina fyrri.
Hér á eftir verður reynt að rekja lítil-
Hga efni þessara sagna, þó að slíkt
Verði aldrei að fullu gagni gert. Bæði
er það, að í slíkum útdrætti hverfur
stíll og handbragð höfundar, svo að
efrir verður líflaus beinagrind og svo
er bitt að erfitt er að gera slíkan út-
J * j
fatt ur sögucn, sem ofnar eru úr jafn-
murgum þáttum sem þessar. Persón-
urnar missa svip sinn og jafnvel hverfa
í skugga ytri atburða.
HeiSaharmur.
Sagan hefst á ,,neyðar- og náðþrota-
tímum, — náð- og ráðþrota", þegar
allskonar óáran og harðindi herja, og
fólkið flýr unnvörpum úr landi. Innst
í dalnum, næst heiðinni hefur Brand-
ur bóndi byggt myndarlegt býli úr
fyrrverandi sumarseli og hjáleigu frá
stórbýlinu Tindastóli. Mestu áhugamál
lífs hans er að heiðin haldist í byggð,
en þar er við margvíslega örðugleika
að etja. Hann er hjálparhella heiðar-
búa og hjá honum leita þeir halds og
trausts. Á þessum ömurlegu tímum
fæðist yngsta barn hans, dóttir, sem
þarf að fá traust og gott nafn. Brand-
ur fær því ekki ráðið að hún hljóti
nafnið Bjargföst, en sættir sig við að
hún sé heitin Bergþóra. Frá því fyrsta
elzt hún upp við umræður og hanma-
tölur yfir þeim fáráðlingum, sem gefast
upp og flýja land þegar eitthvað bját-
ar á, en geta ekki komið auga á þau
gæði og þá möguleika, sem landið hef-
ur upp á að bjóða. Hún kynnist í æsku
erfiðleikum og áhugamálum heiðabú-
anna og tekur af alhug þátt í kjörum
þeirra. Fljótt kemur þar, að hún verður
trúnaðarvinur þeirra; vinur sem segja
má það, sem ekki er fært að segja öðr-
um, hvort heldur er eitthvað sem gleð-
ur eða hryggir hugann. Hún öðlast ó-
sjálfrátt það traust, að hún tekur for-
ystuna fyrir systkinum sínum þótt hún
sé yngst og öllum finnst eðlilegt að
leita til hennar og treysta á hana.
Nafnið, sem hún ekki mátti skírast,
verður hennar gælunafn að raunar
einkennisheiti.
Á fenmingardaginn hennar koma all-
ir heiðabúar, sem með nokkru móti