Helgafell - 01.12.1953, Blaðsíða 72

70
HELGAFELL
að sýna íslenzk leikrit öðru fremur,
rétt eins og þau gerast, til fyrirmyndar
eða viðvörunar eftir atvikum, meðan
leikritahöfundar eru að þreifa fyrir sér
og læra tökin á forminu. Dýrt spaug,
en til þess m. a. hefur Þjóðleikhúsið
tekjur af kvikmyndasýningum og öðr-
um skemmtunum. Haldi menn í al-
vöru, að leikritun lærist af sýningum
útlendra leikrita, ættu sömu menn að
vera fúsir til að loka Þjóðleikhúsinu,
styrkja efnilega rithöfunda til ensku-
náms og vísa þeim á bíóin, þar sem út-
lenzk leikrit njóta sín í höndum þar-
lendra leikstjóra og leikara jafnvel
nokkru betur en hjá okkar mönnum.
Auk þess eru meistaraverkin orðin
býsna snoðklippt, þegar hinir og þess-
ir hafa snarað þeirn á íslenzku á
skömmum tíma og fyrir ónóga borgun.
Böndin berast því að íslenzkum leik-
ritahöfundum alla vega, ef hér á að
halda uppi íslenzkri leiklist en ekki
eftirhermuskap. Þyki þau íslenzk leik-
rit, sem hér hafa verið sýnd, engan
vegin boðleg slíkri menningarþjóð sem
vér erum, þá er augljóst mál, að vér
höfum reist oss hurðarás um öxl, byggt
Þjóðleikhúsið áratug of snemma.
Leikrit Jóns Björnssonar fylgir ekki
hefðbundnu formi sjónleika. Það er
skáldsaga leyst upp í sundurlausar og
sundurleitar myndir. Að formi á það
skylt við áróðursleikrit kommúnista
eins og Bert Brechts hins þýzka. ,,Frá-
sagnar raunsæi“, epic realism, er skil-
greining Brechts á stefnu, sem einkum
notar þetta form. IVlá hafa það í trú-
boðsskyni, til pólitísks áróðurs og ein-
faldra sögufalsana og jafnvel til að
sjóða upp verk eldri leikritaskálda,
t. d. slengja saman tveimur leikritum
Haupbmanns, eins og Brecht hefur
gert, undir því yfirskyni, að höfundin-
um hafi ekki verið gefinn hinn rétti
þjóðfélagslegi þroski. Formið er var-
hugavert og misráðið að leiða íslenzka
leikritun lengra inn á þá braut en þeg-
ar hefur verið gert.
Leikrit Jóns Björnssonar er í fjölda
atriða. Ekkert dugar að vitna í Shake-
speare um atriðafjölda. Hjá honum
þjóna atriðin efninu og einkum skap-
gerðarlýsingum. Hvergi finnst hjá
Shakespeare jafn tilgangslaus 5-mín-
útna sýning og 2. atriði umrædds leiks
Jóns, þar sem óþekktur maður ber á
dyr hjá óþekktum sýslumanni og segir,
að óþekktur maður hafi verið myrtur.
Tjaldið. Eða 16. atriði: Torkennilegur
náungi mælir fram spakmæli um
kumbl dauðra og ,,dansandi tungl-
skin“, önnur bograr góða stund stein-
þegandi á senugólfinu, blikar á exi,
högg og yfirvaldið stingur á sig afhögg-
inni hönd, nokkrar skáldlegar athuga-
semdir um glæpamenn og gálga, tjald-
ið, engar skýringar. Pyndingar eru
framkvæmdar fyrir opnu tjaldi, svo að
gleðja myndi sjálfan Brecht (9. atriði),
hvað frásagnar raunsæi snertir, en per-
sónur leiksins vaxa ekki, hvaða pynd-
ingar sem höfundur á þær leggur, og
frásögnin þokast ekki úr stað, nema
aðvífandi persónur skýri frá því, sem
gerzt hefur milli atriða í skáldsögunni.
Síðustu 7 atriði leiksins eru gripin at
algjöru handahófi út úr sögunni, og
satt að segja tekur maður með þökkum
hvaða leiklausn sem er, eftir að sýslu-
maður hefur gerzt líkræningi í blóra
við þjóðsöguna.
Það er í raun og veru þrekvirki, sem
til vill nægt sem burðarás í slíku leik-
riti.
Lárus Pálsson fór skynsamlegustu
og stytztu leið sem leikstjóri. Hann
firrir höfund allri ábyrgð á persónum