Morgunblaðið - Sunnudagur - 09.02.2014, Blaðsíða 14

14 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 9.2. 2014
G
uðni Kolbeinsson ís-
lenskufræðingur er
ötull þýðandi alls
kyns bóka, en þar
eru barna- og ung-
lingabækur afar áberandi. Hann er
meðal annars þýðandi bókanna um
Herramennina og Skúla skelfi sem
yngsta kynslóðin hefur dálæti á og
meðal unglingabóka sem hann hef-
ur þýtt og njóta mikill vinsælda má
nefna sögurnar um Nicolas Flamel,
Eragon og fleiri. „Ég þýði alls
kyns bækur fyrir alla aldurshópa,
en það hefur þróast þannig að þar
eru barna- og unglingabækur fyr-
irferðarmiklar,“ segir Guðni. „Mér
finnst sérlega gaman að þýða þess-
ar nútímalegu fornaldarsögur með
drekum og töfrum og öðru slíku.
Ég er vel lesinn í fornaldarsögum
og framhaldsmenntun mín í ís-
lensku var í fornbókmenntum
þannig að það á vel við mig að
þýða þessar bækur og smíða ný
orð um vopn og tæki sem sögu-
hetjurnar eiga eða rekast á.“
Lifandi Grettir
Varstu alinn upp við lestur á forn-
sögum?
„Ég er alinn upp í Laugardal í
Árnessýslu í samfélagi þar sem Ís-
lendingasögur og fornsögur voru
mikið lesnar og fólk ræddi þær sín
á milli. Talað var um Gretti eins og
hann væri á meðal okkar og hann
alltaf nefndur með fornafni. Hins
vegar var Njáll alltaf kallaður
Njáll á Bergþórshvoli og Gunnar
hét Gunnar á Hlíðarenda. Eftir á
held ég að þetta hafi verið til að
aðgreina Njál úr sögunni frá Njáli
á Böðmóðsstöðum og Hlíðarenda-
Gunnar frá Gunnari á Reykjum,
sem voru menn í sveitinni og
næstu sveit.
Íslendingasagnaútgáfa nafna
míns Jónssonar var til á heimilinu
og ég las það verk ungur og hafði
mest gaman af stuttum sögum aft-
ast í bókunum sem mér þykja ekki
mjög merkilegar núna. Þetta voru
sögur sem íslenskir stúdentar í
Kaupmannahöfn sömdu og plötuðu
inn á danska fræðimenn sem héldu
að þær væru stórmerkilegar. Fyrir
barnið voru þessar sögur að því
leyti skemmtilegar að þar var ekki
verið með neinar málalengingar,
það var byrjað að drepa fólk á
blaðsíðu eitt og því var haldið skil-
merkilega áfram söguna út í gegn.
Þetta var ágætis lesning á einu
kvöldi eða svo.“
Svo ákvaðstu að verða íslensku-
fræðingur og kennari. Lá það val
beint við?
„Ég byrjaði að kenna nítján ára
og hætti því sextíu og eins árs. Ég
kenndi í gagnfræðaskóla og fram-
haldsskóla og vann um tíma á
Stofnun Árna Magnússonar. Ég
byrjaði að kenna strax eftir stúd-
entspróf og kenndi ein fjögur ár
áður en ég fór í háskóla. Einhvern
tíma á stúdentsárunum ætlaði ég
að læra efnaverkfræði sem var
tískugrein og var búinn að fá
skólavist í Edinborg en ég átti
enga peninga. Svo komst ég að
þeirri niðurstöðu að þar sem mað-
ur yrði í vinnunni fjörutíu prósent
af lífinu þá væri réttast að fást við
eitthvað sem maður hefði áhuga á.
Ég fór í þessa lítt peningavænu
grein að læra íslensku.“
Vanlíðan unglinga
Nú er mikið talað um lestrarkunn-
áttu og þörfina á því að auka lestr-
aráhuga ungmenna. Er eitthvað úr
kennslureynslu þinni sem nýttist til
að fá unglinga til að lesa?
„Árið 1984 þegar ég var kennari í
Iðnskólanum hófumst við Fjölnir
Ásbjörnsson, sem var sérkennari
við skólann, handa við að halda
lestrarnámskeið sem fólst í mark-
vissri lestrarþjálfun. Við ákváðum
að líta á lestur sem íþrótt eins og
hann vissulega er. Markmiðið með
þessu brölti okkar var að auka les-
hraða og bæta lesskilning. Þetta
gekk miklu betur en við höfðum bú-
ist við. Í Iðnskólanum var trúlega
heldur hærra hlutfall af fólki með
lesblindu en annars staðar því þetta
er fólkið með rýmisgreindina og það
sækir í verknám. Við vorum með
svipað kerfi og notað er þegar verið
er að kenna hraðlestur. Það er akk-
úrat enginn vandi að fá ungmenni
til að lesa miklu hraðar en þau hafa
gert. Þessi aðferð hentar strákum
mjög vel því þeir eru fyrir hraða. Á
fyrri hluta námskeiðsins var áhersl-
an á að auka leshraðann sem mest
og í seinni hlutanum einbeittum við
okkur að því að auka skilning fólks
á því sem það var að lesa.
Leshraði hjá kennara, blaða-
manni og skrifstofumanni, fólki
sem þarf að lesa mikið, er á milli
300-500 orð á mínútu, sem er um
blaðsíða á mínútu. Ef menn eru að
lesa tyrfinn texta er hraðinn 100-
150 orð á mínútu. Ef menn lesa
aldrei hraðar en það verður lestur
aldrei dægrastytting heldur bara
puð. Það þarf að kippa fólki upp úr
þessum hjólförum og samkvæmt
reynslu okkar Fjölnis er það lítið
mál. Fólk kom til okkar á nám-
skeið og jók leshraða sinn úr 120
orðum í 400 og var þannig orðið
bærilega læst. Það kom svo
kannski aftur á námskeið ári síðar
og þá las það kannski 300-320 orð
sem er allt í lagi en enginn datt
aftur ofan í það að lesa færri orð.
Þetta skilaði því feikilega miklum
og góðum árangri. Viðbrögðin voru
líka oft skemmtileg. Dóttir kunn-
ingjakonu okkar hjóna, samvisku-
samur nemandi en seinlæs, þakkaði
mér það að hún hefði fengið tíma
til að eignast kærasta á mennta-
skólaárunum. En bestu meðmælin
með þessu starfi okkar Fjölnis
voru þó vísast þau þegar hringt
var til hans frá Blindrabókasafninu
og spurt hvort við í Iðnskólanum
værum farin að banna nemendum
okkar að fá lánaðar hljóðbækur
þar; krakkarnir væru eiginlega
hættir að koma þangað.
Sem reynslumikill kennari veit
ég að þótt menn verði sneggri að
lesa þarf það ekki að þýða að
námsárangur verði betri. En allt
þetta streð verður þægilegra og
viðráðanlegra ef menn hafa góðan
leshraða. Það átti hug minn allan í
tíu ár að bæta leshæfni íslenskra
unglinga en svo lauk því starfi eins
og svo mörgu í lífi manns. Ég gat
ekki verið eilífur krossfari í að
kenna fólki að lesa betur.“
Var eitthvert tímabil í kennslu
sem var þér erfitt?
„Mér gekk yfirleitt vel að eiga
samskipti við nemendur. Undir lok-
in á starfsferlinum var tekið upp á
því í Fjölbraut í Garðabæ að
breyta reglum um veikindatilkynn-
ingar þannig að nemendur fengu
ekki klárlega fjarvist fyrir fyrsta
veikindadaginn, eins og áður, held-
ur var talið eðlilegt að einhver for-
föll og veikindi væru. Ég fékk það
starf með kennslu að fylgjast með
skólasókn og ef menn mættu slæ-
lega kom í minn hlut að tala við
þá. Ég bjóst ekki við að verða vin-
sæll af því að kalla nemendur á
minn fund ef þeir mættu illa en
það fór öðruvísi en ég hélt. Að vísu
var mikið logið að mér og búnar til
ýmiss konar afsakanir fyrir slæmri
mætingu sem er í sjálfu sér eðli-
legt en ég varð líka einhvers konar
sálgæslumaður. Nemendur leituðu
til mín og ég komst að því, sem ég
hafði ekki almennilega gert mér
grein fyrir, að þegar unglingar
mæta illa í skóla og standa sig ekki
í námi þá er það oftar en ekki
vegna þess að þeim líður illa, og
þeim líður kannski mjög illa. Þarna
kom til mín ungt fólk sem átti
verulega bágt af mörgum ástæð-
um, það voru erfiðleikar heima og
ungar stúlkur höfðu lent í hremm-
ingum og kynferðislegum ásóknum.
Það var miklu meiri vanlíðan þarna
og þjáning en mér hafði dottið í
hug. Konan mín segir að þarna
hafi ég gengið næst sjálfum mér í
starfi. Þau fallegu ungmenni sem
við eigum í þessu landi eiga skilið
meiri athygli hjá okkur þessum
fullorðnu og meiri meðlíðan.“
Herra Daglegt mál
Þú varst um tíma umsjónarmaður
afar vinsæls þáttar um daglegt mál
í útvarpi. Þú hættir því starfi eftir
að hafa beygt orðið lækur rangt í
þættinum. Tókstu þessi mistök
mjög nærri þér?
„Ég hafði verið að gera smá-
vægileg mistök áður en þessi al-
ræmdu komu til og þar sem ég
vann á þessum tíma á Árnastofnun
fékk ég alltaf að heyra það þegar
ég gerði mistökin. Ég tók þessi
mistök sem þú nefnir mjög inn á
mig og ákvað að hætta en tók
reyndar við þessum þætti aftur síð-
ar. Þátturinn var síðan lagður nið-
ur og mér finnst að nýr útvarps-
stjóri ætti að athuga hvort ekki
væri hægt að endurvekja hann.
Það hefur hins vegar orðið mikil
breyting á þessum málum. Á þeim
tíma sem ég vann við þáttinn var
mikið fjallað um íslensku og mælt
mál í fjölmiðlum og ef fjölmiðla-
menn eða þýðendur gerðu ein-
hverjar vitleysur þá var hringt og
kvartað eða skrifað í blöðin. Þætt-
irnir Daglegt mál voru afar vinsæl-
ir og það var mikið hringt í mig og
þær hringingar voru af ýmsum
toga, en oftast á jákvæðum nótum.
Á þeim kvöldum sem þættirnir
voru á dagskrá var ég oft á körfu-
boltaæfingum og þegar hringt var
heim og herra Daglegt mál var
ekki við þá var talað við frú Dag-
legt mál í staðinn. Ég fékk athygli
vegna þessara þátta og við hjónin
fórum sjaldan út að borða án þess
að einhver þyrfti að spjalla við
herra Daglegt mál. Það var yfir-
leitt skemmtilegt en líka stundum
svolítið þreytandi.“
Það gera allir mistök. Brástu
ekki of harkalega við með því að
hætta sem umsjónarmaður þátt-
arins?
„Jú, ég gerði það líkast til. Ég
var yngri og enn viðkvæmari en ég
er núna.“
Ég hlýt að spyrja þig spurningar
sem kemur alltaf upp öðru hvoru,
er íslensk tunga í hættu?
„Ég er þeirrar skoðunar að
áhyggjurnar af þessu séu of mikl-
ar en ekki óþarfar. Við erum
soddan óhemjur við Íslendingar.
Ef við ætlum að græða peninga þá
ætlum við að græða milljarða og
ef við þurfum að taka á málum þá
er farin sú leið að að snúa þjóð-
félaginu á hvolf. Það er mín skoð-
un að á meðan íslenska er töluð á
Íslandi þá sé tungumálið ekki í
hættu. Tungumálið verður hins
vegar í alvarlegri hættu þegar far-
ið verður að huga að því, eins og
menn töluðu um í bólunni, að taka
upp ensku sem fyrirtækjamál í
landinu vegna hnattvæðingarinnar
og alþjóðlegheitanna í fyrirtækja-
rekstri. Ef menn þurfa að tala eitt
mál heima hjá sér og annað í
vinnunni þá er orðin veruleg
hætta á því að alþjóðlega málið
taki yfir.
Það er eitt nokkuð skondið í
sambandi við tungumál sem sýnir
hvílíkar óhemjur við Íslendingar
erum. Við erum gríðarlega stolt af
Vestur-Íslendingum sem fóru héð-
an og sköpuðu sitt eigið samfélag í
útlandinu góða og töluðu íslensku í
jafnvel fjórar kynslóðir. Svo flytja
útlendingar hingað til lands, búa
jafnvel í sömu blokkinni mörg í
hóp og tala sitt tungumál. Íslend-
ingar tala iðulega um það með
mikilli vanþóknun að þetta fólk
neiti að samlagast þjóðfélaginu. En
þetta er nákvæmlega það sama og
Vestur-Íslendingar gerðu. Það er
merkilegt að við skulum snúa þess-
um málum svona á haus.“
„Það átti hug minn allan í tíu
ár að bæta leshæfni íslenskra
unglinga en svo lauk því starfi
eins og svo mörgu í lífi
manns. Ég gat ekki verið eilíf-
ur krossfari í að kenna fólki
að lesa betur.“
Íslendingar eru
óhemjur
GUÐNI KOLBEINSSON, ÍSLENSKUFRÆÐINGUR OG ÞÝÐANDI, RÆÐIR UM LIFANDI FORN-
BÓKMENNTIR, TUNGUMÁLIÐ, GAGNLEGAR LESTRARAÐFERÐIR OG VANLÍÐAN UNG-
LINGA SEM HANN KYNNTIST Í KENNARASTARFI.
Kolbrún Bergþórsdóttir kolbrun@mbl.is
Svipmynd