Morgunblaðið - Sunnudagur - 09.02.2014, Blaðsíða 54

54 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 9.2. 2014
Menning
Á
árunum 1930 til 32 kom út í Danmörku ein-
staklega falleg útgáfa Íslendingasagnanna í
þremur bindum, að undirlagi rithöfundanna
Gunnars Gunnarssonar (1889-1975) og Johann-
esar V. Jensen (1873-1950) sem þýddu úrval
sagnanna á dönsku. Þessi rómaða útgáfa félaganna hefur síðan
verið endurútgefin nokkrum sinnum og ævinlega með upphaf-
legum myndskreytingum danska listamannsins Johannesar
Larsen (1867-1961). Sýning á 37 af hinum stórmerkilegu teikn-
ingunum sem hann vann fyrir verkið verður opnuð í norrænu
menningarmiðstöðinni Bryggen í Kaupmannahöfn í dag.
Johannes Larsen vann að teikningum sínum á söguslóðum
Íslendingasagnanna sumrin
1927 og 1930 og er afrakst-
urinn einstakt og heildstætt
listaverk, sem helst má
jafna við vatnslitamyndirnar
sem breski myndlistarmað-
urinn, fagurfræðingurinn og
rithöfundurinn William
Gershom Collingwood skap-
aði á mörgum þessum sömu
sögustöðum árið 1897, í
sama tilgangi; að sýna les-
endum Íslendingasagnanna
landið og staðina þar sem
sögurnar gerast, á hlut-
lægan og óupphafinn, en þó
agaðan og listrænan hátt.
Í raun er furðumargt
sambærilegt með verkum
þessara tveggja listamanna,
Larsens og Collingwoods –
til að mynda sköpuðu báðir
milli 300 og 330 myndir í
ferðum sínum. Larsen vann
þó einkum pennateikningar, þótt hann hafi gert nokkrar vatns-
litamyndir, en Collingwood vann aðallega vatnslitamyndir og
lét eitt sumar nægja í verkið.
Hófstillt hlutlægni og einfaldleiki
Johannesar Larsens er einkum minnst fyrir listilegar myndir
af fuglum og landslagi, myndskreytingar í bókum og ljúfar
náttúrustúdíur. Málverk, vatnslitamyndir og grafíkmyndir.
Safn helgað minningu hans er starfrækt í húsinu þar sem
hann bjó í Kerteminde á Fjóni. Teikningarnar sem fylgdu Ís-
lendingasögunum mynda mikilvægan og merkan þátt í höfund-
arverki hans. Þær eru aðdáunarverðar á margar hátt, en ekki
hvað síst fyrir hina hófstilltu hlutlægni, og einfaldleika, en þó
næmi fyrir smáatriðum í landslaginu. Þá eru tökin á miðlinum
meistaraleg, hvernig ský lifna á himni, þýtur í grasi og þúfur
sem og hraun virðast áþreifanleg – allt skapað með öruggum
dráttum með pennanum. Markmiðið með myndunum var að
sýna sögusviðið, gefa tilfinningu fyrir söguheiminum; drama-
tíkin og persónurnar lifnðuðu síðan í textanum og lesandinn
áttaði sig betur á öllum aðstæðum með því að horfa á mynd-
irnar.
Í bókunum þremur gefur að líta 188 af teikningunum sem
Larsen dró hér upp, einstaklega jafnar að gæðum og hrífandi í
þessum einfaldleika.
Af einu sögusviði á annað
Eins og fyrr segir kom Larsen í tvígang hingað að vinna að
myndunum og fór þá ríðandi með vinum og leiðsögumönnum
milli sögustaðanna. Í fyrra skiptið kom hann til landsins um
miðjan júní sumarið 1927. Fyrstu dagana dró hann upp mynd-
ir af ýmsum gripum í Þjóðminjasafninu en þá lá leiðin til Þing-
valla, þar sem hann naut leiðsagnar Sigurðar Nordal og teikn-
aði margar myndir á einni viku. Þaðan lá leiðin að söguslóðum
Njálu, þar sem Larsen dvaldi í Múlakoti og kynntist syni
bóndans, Ólafi Túbals, sem einnig var myndlistarmaður og átti
eftir að vera fylgdarmaður Larsens um landið. Larsen hélt
merkar dagbækur, með litríkum færslum um ferðirnar og
fjölda skissa, til að mynda af fuglum, og eru þær varðveittar í
Konuglega bókasafninu í Kaupmannahöfn. Ólafur Túbals hélt
einnig dagbók þessi sumur og varpa þær forvitnilegu ljósi á
vinnu danska myndlistarmannsins.
Eftir að hafa dregið upp myndir af helstu sögustöðum Njálu
á Suðurlandi, gekk Larsen á Heklu og reið síðan sem leið lá
aftur til Reykjavíkur og sigldi þaðan til Borgarness, á vit
þeirra sagna sem gerast í Borgarfirði, á Snæfellsnesi og í Döl-
unum. Ferðaáætlunin breyttist hinsvegar dag einn, þegar hann
var í Stykkishólmi; þá barst honum skeyti þar sem greint var
frá því að eiginkona hans, Alhed, hefði veikst alvarlega. Lista-
maðurinn sneri strax til Reykjavíkur og tók sér far með fyrsta
skipi heim. Á miðri leið mætti skipið öðru þar sem sonur Lar-
sens var um borð og flutti þær sorgarfréttir að eiginkonan
væri látin.
Fyrsta bindi dönsku sagnaútgáfunnar kom út árið 1930, með
myndum Larsens, og það sama sumar kom hann aftur hingað
út að ljúka verkinu. Eftir að hafa dvalið nokkra daga með
Ólafi í Múlakolti lá leiðin til Víkur og þaðan til baka til Þing-
valla, þar sem Larsen var viðstaddur Alþingishátíðina miklu.
Þá héldu þeir félagar til Stykkishólms og þaðan í Dali, og alls
staðar teiknaði Larsen af kappi. Úr Dölum var haldið áfram
norður, að þessu sinni akandi og þótti listamanninum það
slæm skipti. En hann vann á söguslóðum Grettis sögu, Vatns-
dælu og Kormáks sögu, og áfram lá leiðin til Eyjafjarðar, á
slóðir Víga-Glúms sögu, og austur að Mývatni. Áður en Larsen
hélt heim heimsótti hann Þingvelli að nýju og kynntist þar
kollega sínum, Jóhannesi Kjarval, sem hann fékk miklar mæt-
ur á. Í Larsensafninu má í dag sjá málverk eftir Kjarval af
bláberjalyngi. En þeir sem eiga leið um Kaupmannahöfn
næstu mánuði ættu að koma við á Bryggen og skoða merkar
teikningar Larsens af íslenskum sögustöðum.
Larsen teiknaði blótsteininn við Þingvelli á Þórsnesi 22. ágúst árið 1927. W.G. Collingwood málaði mynd af steininum árið 1897.
SÝNING Á ÚRVALI TEIKNINGA JOHANNESAR LARSENS FRÁ ÍSLANDI OPNUÐ Í KAUPMANNAHÖFN
Sögustaðir teiknarans
DANSKI MYNDLISTARMAÐURINN JOHANNES LARSEN DRÓ Á TVEIMUR FERÐUM SÍNUM UM ÍSLAND, SUMRIN 1927 OG 1930, UPP EINSTAKAR MYNDIR
AF SÖGUSTÖÐUM. ÞÆR VORU GERÐAR FYRIR DANSKA ÚTGÁFU ÍSLENDINGASAGNANNA EN LIFA SJÁLFSTÆÐU LÍFI SEM MERK MYNDLISTARVERK.
Einar Falur Ingólfsson efi@mbl.is
Teikninguna í Surtshelli gerði Larsen 13. ágúst árið 1927. Teikning frá 17. júlí árið 1927 sýnir Knafahóla og Eyjafjallajökul.
Listamaðurinn Johannes Larsen á
ströndinni við Kerteminde á Fjóni.
Sverðshjölt í Þjóðminjasafni Íslands, 1927.