Morgunblaðið - 20.09.2014, Blaðsíða 28

28 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 20. SEPTEMBER 2014
Mr. BerrassiMinning úr barnaskóla: Steypireyður er kvenkynsorðog beygist í eintölu eins og brúður. Og svo eru það stíl-hugtökin uppskafning og ruglandi sem Þórbergur Þórð-
arson beitti í gagnrýni sinni: kvenkynsorð. Sama á við um hrynjand-
ina.
Og nú langar mig að taka ofan fyrir tveimur þýðendum hjá bóka-
forlaginu Bjarti. Þórdís Gísladóttir þýddi bókina Í leyfisleysi eftir
Lenu Andersson; og Ingunn Snædal þýddi Beðið fyrir brottnumdum
eftir Jennifer Clement. Í fyrrnefndu sögunni er afar athyglisverð
umfjöllun um merkingu orðanna. Aðalpersónan er hámenntuð í
heimspeki, auk þess ljóðskáld og greinahöfundur (hafði gefið út átta
bækur), og hluti af starfi hennar var að meta „sennileika og heild-
armerkingu orða“. Svo varð
hún ástfangin af manni sem
virtist hikandi í ást sinni til
hennar. Hann sagði við
hana í síma þar sem hún
var í París en hann heima í
Stokkhólmi: „Verðum í
sambandi þegar þú kemur
heim.“ Af því að konan var ástfangin lagði hún bókstaflega merk-
ingu í orðin (taldi að hann vildi hitta hana strax og hún kæmi) en
leit framhjá „sennileika og heildarmerkingu“. Svona er ástin: hún
blindar jafnvel þá sprenglærðu.
Í sömu bók er myndhverfing á bls. 160: „Það hafði rignt nýlega.
Malbikið var dökkur spegill sem þau sáu sig sjálf og hvert annað í.“
(Til öryggis: þau voru þrjú! Annars hefði staðið „hvort annað“: Þær
voru tvær að berjast um karlinn.)
„Flestir höfðu aldrei heyrt á hana minnst,“ stendur á fyrstu síð-
unni. Einhverjir hefðu hugsanlega lagt til: „Fæstir höfðu heyrt á
hana minnst,“ og jafnvel stutt mál sitt með orðum skáldsins: „Þegar
mest hann þurfi við/þá voru flestir hvergi“. En það er munur á
þessu tvennu. Í fyrra dæminu er meiri kaldhæðni. Hámenntaða
sænska skáldkonan verður enn aumkunarverðari fyrir bragðið. (Inn-
an sviga: Ég held að karlinn í sögunni hafi óttast þessa konu af því
að hún var klárari en hann. En það má líka halda því fram að allur
lærdómurinn hafi verið farinn að trufla eðlileg rómantísk samskipti.)
Nöturleg er sagan sem Ingunn Snædal þýddi af konunum í
Mexíkó. Þar er þessi myndhverfing í máli Sofíu ömmu (bls. 63):
„Týnd kona er bara enn eitt laufið sem hverfur ofan í ræsið í rign-
ingu.“
Og svo þessi viðlíking í máli móðurinnar strax á eftir: „Öllum er
sama um Ruth. Henni var bara stolið, eins og bíl.“
Við Þórdísi og Ingunni segi ég í hrifningu: Þýðið meira. Þið kunn-
ið þetta.
En nú að öðru: Konan mín kallaði mig Mr. Berrassi (með áherslu
á næstsíðasta atkvæði): Ég hafði verið allan daginn við berjatínslu
með rassinn upp í loftið (nokkuð stirður daginn eftir, ég viðurkenni
það).
Ein ráðlegging að lokum: Styttum mál okkar. Oft hef ég orðið
vitni að stórbættum texta sem hafði talist fullbúinn til prentunar en
þarfnaðist styttingar til að komast inn í þann stærðarramma sem
ritstjórn hafði sett.
Mr. Berrassi
Tungutak
Baldur Hafstað
bhafstad@hi.is
Einn merkasti maður okkar samtíma er án efaFranz páfi í Róm. Hann er valinn af fáum en er íbetri tengslum við tíðarandann en flestir þeirra,sem kjörnir eru til forystu af fjöldanum. Páfinn
hafði orð um það á dögunum að þriðja heimsstyrjöldin stæði
yfir, þótt með brotakenndum hætti væri.
Það er mikið til í þessari skoðun páfa. Við á Vestur-
löndum höfum tilhneigingu til að líta svo á að stríð geti ekki
kallast heimsstyrjöld nema það nái með beinum hætti til
okkar heimshluta. En staðreynd er að stríð hefur staðið yfir
áratugum saman með hléum í Miðausturlöndum og Mið-
Asíu með beinni og óbeinni þátttöku Vesturlandaþjóða og
stundum Rússa. Þetta stríð hefur svo stundum náð til Vest-
urlanda, eins og árásin á turnana tvo í New York sýndi. Af-
leiðingar stríðsátaka birtast í Evrópu í vaxandi straumi
flóttafólks, sem leitar friðar og betra lífs en leiðir aug-
ljóslega til úlfúðar og kannski andstöðu þeirra sem þar eru
fyrir.
Vesturlönd geta ekki þvegið
hendur sínar af stríðsátökum í Mið-
austurlöndum og Asíu. Að sumu
leyti liggja rætur þeirra í afskiptum
sérstaklega Breta og Frakka af
þessum löndum á sínum tíma og á
síðari áratugum hafa Bandaríkjamenn komið til sögunnar.
Þótt markmið þeirra hafi verið að stilla til friðar hefur af-
leiðingin af afskiptum þeirra oftar en ekki leitt til aukinna
átaka.
Þess vegna vinnur Obama Bandaríkjaforseti nú mark-
visst að því að kalla bandaríska heri heim, sem sumir telja í
samræmi við óskir almennings vestan hafs en aðrir líta á
sem aumingjaskap hjá forsetanum.
Fyrir nokkrum dögum kynnti Anders Fogh Rasmussen,
fráfarandi framkvæmdastjóri Atlantshafsbandalagsins, til
sögunnar nýtt hættumat bandalagsins. Kjarni þess er sá að
aðildarríkin standi frammi fyrir hættu úr tveimur áttum.
Annars vegar frá Rússlandi. Hins vegar frá Ríki íslams.
Þetta er grundvallarbreyting á hættumati á innan við
áratug. Þegar bandaríska varnarliðið hvarf frá Íslandi 2006
lýstu bandarískir ráðamenn þeirri skoðun að hvorki Íslandi
né Bandaríkjunum stæði nokkur ógn af Rússum, en þá var
jafnvel til umræðu að Rússar gerðust aðilar að Atlantshafs-
bandalaginu.
Nú er öldin önnur. Nú er ljóst að Rússar herbúast á ný
og leggja ekki sízt áherzlu á að byggja upp herstyrk sinn á
norðurslóðum m.a. með enduropnun herstöðva á eyjum í
Norður-Íshafi. Þeir halda uppi stöðugum þrýstingi á Úkra-
ínu, hafa þegar lagt undir sig Krímskaga, sem áður tilheyrði
Úkraínu og hafa uppi tilburði til að láta finna fyrir sér á
landamærum Eystrasaltsríkjanna.
Nýjustu fréttir af þeim vígstöðvum eru þær að Pútín,
Rússlandsforseti, hafi sagt í samtali við Poroshenko, forseta
Úkraínu, að hann gæti með hersveitum sínum lagt undir sig
Kiev, Riga, Vilnius og Tallinn, Varsjá og Búkarest á tveim-
ur dögum.
Ráðamenn á Vesturlöndum líta svo á, að Ríki íslams ógni
þeim löndum. Ekki sízt á þann veg að múslimar, sem hafi
flutt til þessara landa, þar á meðal Norðurlanda og Bret-
landseyja, en farið aftur til sinna heimaslóða til þess að taka
þátt í stríði, snúi svo til baka á ný og grípi til vopnaðra að-
gerða, hvort sem er í Danmörku, Noregi og Svíþjóð eða öðr-
um nálægum löndum. Ríki íslams ögrar svo Vest-
urlandabúum með því að lífláta fólk frá þeim sömu löndum
fyrir framan myndavélar.
Sú ögrun leiðir aftur til þess í lýðræðisríkjum Vestur-
landa, að stjórnmálaflokkum, sem vilja setja takmarkanir á
innflutning fólks frá öðrum heimsálfum vex fiskur um
hrygg eins og Þjóðfylking Marine Le Pen í Frakklandi er
glöggt dæmi um.
Lykilþáttur í þessari þróun er, að
forystusveitir slíkra flokka telja sig
hafa fundið sálufélaga í Vladimir
Pútín og bandalagi hans við rúss-
nesku Rétttrúnaðarkirkjuna. Og þá
fer að styttast í að áþekk staða komi upp í Evrópu og fyrir
hundrað árum, þegar hreyfingar fasista og nazista fóru að
skjóta rótum. Þá voru Gyðingar ofsóttir og það í fleiri lönd-
um en í Þýzkalandi. Nú gætir tilhneiginga til að fordæma
fólk af trúarlegum ástæðum, ekki sízt ef um múslima er að
ræða.
Þetta er hættuleg þróun. Og í ljósi hennar er ekki fráleitt
hjá Franz páfa að setja fram þá skoðun að þriðja heims-
styrjöldin standi yfir, þótt með öðrum hætti sé en tvær hin-
ar fyrri. Því má ekki gleyma að þær tvær heimsstyrjaldir
voru háðar með gjörólíkum hætti.
Hverjir eru hagsmunir okkar Íslendinga, þegar við horf-
um úr fjarlægð á þetta stóra leiksvið?
Þeir hljóta að vera að búa áfram í friði í okkar landi og
gæta þess að dragast ekki inn í aldagamlar deilur þjóðanna
á meginlandi Evrópu og eyjunnar handan við Ermarsundið.
Við verðum líka að gæta þess að haga samskiptum okkar
við það fólk, sem hingað hefur flutzt búferlum frá fjar-
lægum löndum á þann veg að sómi sé að um leið og við ger-
um sömu kröfur til þess.
Fyrir tæpum áratug sat ég ráðstefnu stjórnmálamanna,
embættismanna og fræðimanna á Suður-Englandi, þar sem
einn ræðumanna svaraði spurningu um hvaðan stöðug
aukning kæmi í raðir herskárra múslima. Svar hans var:
þeir koma ekki frá Mið-austurlöndum heldur af götum
brezkra borga, þar sem þeir hafa alizt upp við fátækt og
skort.
Alþingismenn ræða varasama þróun í helztu nágranna-
löndum okkar nánast ekki neitt og sýnast ekki veita henni
nokkra athygli.
Hún er þó nú orðið ein helzta röksemdin fyrir því að við
eigum að draga aðildarumsóknina að Evrópusambandinu
formlega til baka.
Við eigum ekkert erindi inn í gamlar erjur þessara þjóða.
Rússar og Ríki íslams ógna
NATÓ – segir Anders Fogh
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Þriðja heimsstyrjöldin
stendur yfir – segir páfi
Þorvaldur Gylfason prófessorandmælti því sjónarmiði í
Fréttablaðinu 25. júní 2009, að Ís-
lendingar ættu að fara dómstólaleið-
ina í Icesave-málinu. Hann skrifaði
síðan: „Hugsum okkur, að úr því
fengist skorið fyrir rétti, að Íslend-
ingum bæri ekki lagaskylda til að
greiða IceSave-ábyrgðirnar. Myndu
Bretar þá með fulltingi annarra
Evrópuþjóða falla frá kröfum sínum
á hendur Íslendingum? Svarið er
nei, ekki endilega. Krafa Breta væri
þá siðferðileg frekar en lagaleg.“
Þorvaldur rakti síðan margvíslegan
orðróm um tengsl íslenskra banka
við rússneskar mafíur og hélt áfram:
„Stjórnvöld sögðust fram að hruni
mundu styðja við bankana, ef á
þyrfti að halda. Viðskiptavinir
Landsbankans á Bretlandi voru því í
góðri trú. Þess vegna kunna Bretar
og aðrir að líta svo á, að Íslendingum
beri siðferðileg skylda til að axla
ábyrgð á Landsbankanum hvað sem
lögunum líður.“
Ekki voru liðin fjögur ár, þegar
Þorvaldur var á Beinni línu DV 21.
mars 2013. Lesandi spurði og mundi
bersýnilega eftir gömlu greininni:
„Telur þú enn að Íslendingar hafi
farið siðlausa leið í Icesave-málinu
með því að greiða ekki tilbúna skuld
Breta og Hollendinga? Eru fleiri
skuldir sem siðferði þitt vill borga
fyrir hönd þjóðarinnar?“ Þorvaldur
svaraði: „Ég kannast ekki við neitt
siðleysistal í sambandi við Icesave-
málið. Málið snerist um ólíkt
áhættumat. Sumir töldu líkt og rík-
isstjórnin og vænn hluti stjórnar-
andstöðunnar á þingi öruggara að
ganga að samningum, aðrir ekki.
Eðlilegt var, að kjósendur afgreiddu
málið í þjóðaratkvæðagreiðslu. Mál-
ið fékk á endanum farsælar lyktir
fyrir Íslendinga, þegar dómur féll
Íslendingum í vil. Sumum kom dóm-
urinn á óvart, öðrum ekki. Flókin
dómsmál eru oft þess eðlis, að
ágreiningur um þau er eðlilegur.“
Sjálfsagt er að ræða ábyrgðar-
kennd og siðferðisvitund banka-
manna, og er síst vanþörf á. En ætti
ekki að bæta fræðimönnunum við?
Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar
Hannes H.
Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Siðferði og siðleysi