Morgunblaðið - 20.09.2014, Blaðsíða 31

borholu í Saurbæ í Holtum rúmum
tveimur vikum fyrr.
Á þessum árum, kringum 1980,
voru fleiri tilraunir gerðar til að finna
hugsanlega forboða, eins og verkefni
sem Egill Hauksson hafði frumkvæði
að, studdur af Colombia háskóla og
Raunvísindastofnun, en það var að
mæla breytingar á frumefninu radoni
í uppsprettuvatni á jarðskjálftasvæð-
um. Þenslumælingarnar og radon-
mælingarnar voru fyrstu skref Ís-
lendinga sem beinlínis miðuðu að því
að reyna að mæla forboða jarð-
skjálfta, út frá þeirri kenningu að
hreyfing byrjaði á og kringum jarð-
skjálftasprungu áður en aðalhreyf-
inginn brysti á.
Þótt þessar mæliaðferðir, til við-
bótar við þær jarðskjálftamælingar
sem þá voru fyrir hendi, gæfu vonir
um að sjá forboða Suðurlands-
skjálfta, var okkur þó ljóst að það er
eitt að mæla eitthvað sem hugs-
anlega er forboði stórra skjálfta og
annað er að skilja hvað mælingarnar
eru að segja okkur. Ef þetta er for-
boði skjálfta, hvað er þá langt í hann,
hvað verður hann stór og hvar verður
hann og hvar verður mestur kraft-
urinn og yfirborðsraskið? Það krefst
mikilla rannsókna að svara þessum
spurningum.
Hvött af fumkvæði evrópskra vís-
indamanna ákváðu jarðskjálftafræð-
ingar á Norðurlöndum árið 1986 að
setja af stað 5 ára sameiginlegt
verkefni í jarðskjálftaspárann-
sóknum. Verkefnið var kallað jarð-
skjálftaspárannsóknir á Suðurlands-
undirlendi og alþjóðleg
skammstöfun SIL, úr Södra Islands
Lågland á sænsku eða South Iceland
Lowland á ensku.
Í rannsóknarstefnu SIL var lögð
áhersla á að reyna að skilja eðl-
isfræðilega þætti í undanfara stórra
skjálfta. Grunnhugmynd verkefn-
isins var eftirfarandi:
 Til að ná árangri í jarð-
skjálftaspá þarf að rannsaka eðl-
isfræði þeirra eiginleika jarðskorp-
unnar sem leiða til stórra skjálfta.
 Litlir jarðskjálftar allt niður að
stærð 0 gefa nákvæmustu upplýs-
ingar í tíma og rúmi um eiginleika og
ástand jarðskorpunnar. Svo litlir
skjálftar eru svo tíðir að þeir geta
gefið nær samfelldar upplýsingar
um breytingar í jarðskorpunni, þar
sem stórskjálftar geta orðið, á
spennu, brotstyrk, sprungumyndun
og stöðugleika.
Hanna þarf og byggja jarð-
skjálftamælingakerfi sem uppfyllir
slíkar kröfur um næmni og upplýs-
ingar. Kerfið þarf að vinna sjálfvirkt
til að ráða við úrvinnslu á miklum
fjölda skjálfta.
Nánar verður sagt frá SIL-
kerfinu og þróun þess í næstu grein.
Það hefur ekki aðeins reynst fá-
dæma vel í jarðskjálftaspárann-
sóknum. Kerfið hefur valdið straum-
hvörfum í jarðvísindum á Íslandi á
mörgum sviðum. Þetta er kerfið sem
gefur okkur upplýsingar um stað-
setningu, stærð og eðli „allra“ smá-
skjálfta á landinu, komnar á netið
innan við mínútu eftir að skjálftarnir
verða eins og við höfum fylgst með í
fréttum síðustu vikurnar frá norð-
anverðum Vatnajökli.
Til að skoða málin betur bendi ég
á bókina, Advances in Earthquake
Prediction, sem kom út hjá Springer
2011, en þeir selja hana líka sem raf-
bók. Í bókinni Náttúruvá á Íslandi
sem kom út hjá Háskólaútgáfunni
2013 er kafli um jarðskjálftaspá og
mikið af tilvitnunum og þar er margt
fleira sem varðar efni þessa greina-
flokks.
Höfundur er jarðskjálftafræðingur.
Þenslumælir í
borholu
Raftæknibúnaður
og sendir
Kapall
Borhola
Þansteypa
Þenslumælir
Spáin um Heklugosið 2000
Breyting á Bergþrýstingi – Búrfell
Líkur á
Heklugosi
na
nó
þe
ns
la
/k
lu
kk
us
tu
nd
st
æ
rð
sk
já
lft
a
Gos
byrjarGos líklegt
eftir 20
mínútur Rauði ferillinn sýnir
bergþrýsting fyrir Heklugosið
2000 en sá blái fyrir Heklu-
gosið 1991 til samanburðar.
3
2,5
2
1,5
1
0,5
0
17:00
26 febrúar 2000
18:00 19:00 20:00
0
-200
-400
-600
Pikkfast Að Saurbæ í Holtum hafði 6 metra langt rör fullt af steypu fest
djúpt í borholunni og tiltæk tól voru notuð til að bjarga málunum. Hér sjást
bændurnir í Saurbæ, þeir Elías og Ólafur Pálssynir, á fullu á traktornum í
björgunarstarfinu.
Slappað af Eftir vinnusamt sumar. Hér erum við Glenn Po að slappa af í
Hrunarétt ásamt bændunum að Jaðri, Magnúsi Grímssyni og Elínu Þórð-
ardóttur, og börnum þeirra, Gunnari og Eyrúnu. Einn þenslumælirinn var í
landi Jaðars.
Þenslumælir (bergþrýstingsnemi)
kominn ofan í steinsteypu á botni
borholu. Rafstraumur flytur mæli-
gildin upp á yfirborðið þar sem er
rafrænn magnari og sendibúnaður
sem kemur þeim samstundis til Veð-
urstofunnar. Vegna þansteypunnar
er mælirinn alltaf undir þrýstingi
og mælir með mikilli nákvæmni
bæði hækkun og lækkun á berg-
þrýstingi.
Heklugos að hefjast Fyrstu merki um að Heklugosið 2000 gæti verið yf-
irvofandi voru örsmáir skjálftar sem byrjuðu einni og háfri klukkustund á
undan. Á grundvelli þenslumælis í borholu nálægt Búrfellsstöð (efri hluti
myndar) var hægt að staðfesta að gos væri að bresta á og tímasetja það
rúmlega 20 mínútum áður en það hófst.
UMRÆÐAN 31
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 20. SEPTEMBER 2014
415 4000
Sameinuðu þjóð-
irnar hafa ekki gefið
upp alla von um frið og
á morgun er frið-
ardagur Sameinuðu
þjóðanna. En hverjir
eru Sameinuðu þjóð-
irnar? Það erum við,
borgarar þeirra þjóða
sem eiga aðild að Sam-
einuðu þjóðunum. Ef
til vill telja einhverjir að Ísland sé
lítið og gegni veigalitlu hlutverki í
gangverki þjóðanna. Í það minnsta
sagði Ban Ki-moon, þegar hann
heimsótti Ísland, að Íslendingar
væru friðsamasta þjóðin á jörðu.
Er friður eingöngu fjarvera of-
beldis? Sitjum við bara og bíðum,
fylgjumst með fréttum og veltum
fyrir okkur hvað verður um okkur í
ölduróti þjóðanna? Friður er stöðug
framkvæmd og krefst virkrar þátt-
töku til að varðveita hann og efla. Ég
er á móti því að taka við hug-
myndum öfgamanna sem segjast
vera trúaðir og leyfa þeim að skjóta
rótum trúar sinnar hér á landi.
Frekar ættum við og getum haft
sannfæringu fyrir okkar eigin frið-
samlega lífsstíl. Til dæmis hefur
kristnin aðra viðkomu á Norður-
Írlandi en hér á Íslandi. Við getum
búist við því sama þeg-
ar önnur trúarbrögð
koma sér fyrir og aðlag-
ast íslensku samfélagi
og íslensku umhverfi.
Á morgun, á frið-
ardeginum, verður at-
höfn í Fríkirkjunni í
Reykjavík kl. 15 þar
sem trúarleiðtogar
munu sameina vatn
glass síns við vatn
hinna í sameiginlegt
ílát. Það táknar að í
grunninn erum við það sama og höf-
um sama markmið, sem er samfélag
friðar, hamingju og framfara. Allir
eru velkomnir og sýnum hvers
vegna Ísland er friðsamasta þjóð á
jörðu. Sameinuðu þjóðirnar hafa lát-
ið okkur í té merki sitt svo við getum
með stolti notað það og látið aðra
horfa til okkar svo við þurfum ekki
að horfa annað.
Friður krefst
virkrar þátttöku
Eftir Rohan Stefan
Nandkisore
» Í grunninn erum við
það sama og höfum
sama markmið, sem er
samfélag friðar, ham-
ingju og framfara.
Höfundur er formaður Heimsfrið-
arsamtaka fjölskyldna.
Móttaka aðsendra greina
Morgunblaðið er vettvangur lifandi umræðu í landinu og birtir aðsendar grein-
ar alla útgáfudaga.
Þeir sem vilja senda Morgunblaðinu greinar eru vinsamlega beðnir að nota
innsendikerfi blaðsins. Kerfið er auðvelt í notkun og tryggir öryggi í sam-
skiptum milli starfsfólks Morgunblaðsins og höfunda. Morgunblaðið birtir
ekki greinar sem einnig eru sendar á aðra miðla.
Kerfið er aðgengilegt undir Morgunblaðslógóinu efst í hægra horni forsíðu
mbl.is. Þegar smellt er á lógóið birtist felligluggi þar sem liðurinn „Senda inn
grein“ er valinn.
Í fyrsta skipti sem innsendikerfið er notað þarf notandinn að nýskrá sig inn
í kerfið. Ítarlegar leiðbeiningar fylgja hverju þrepi í skráningarferlinu. Eftir að
viðkomandi hefur skráð sig sem notanda í kerfið er nóg að slá inn kennitölu
notanda og lykilorð til að opna svæðið. Hægt er að senda greinar allan sólar-
hringinn.
Nánari upplýsingar veitir starfsfólk Morgunblaðsins alla virka daga í síma
569-1100 frá kl. 8-18.