Læknablaðið - 15.05.2000, Blaðsíða 9

FRÆÐIGREINAR / RITSTJÓRNARGREIN
Hversu hættulegar eru
óbeinar reykingar?
Vilhjálmur
Rafnsson
Höfundur er prófessor í
heilbrigðisfræði við Háskóla
íslands.
Umræður um heilsufarshættur af völdum
óbeinna reykinga eða með öðrum orðum vegna um-
hverfismengunar tóbaksreyks halda áfram. í nýbirt-
um leiðara í Lancet er hvatt til þess að Alþjóðlega
krabbameinsrannsóknarstofnunin (International
Agency for Research on Cancer, IARC) láti taka
saman yfirlit og meti krabbameinshættur af umhverf-
ismengun tóbaksreyks (1). Ekki koma fram efasemd-
ir í leiðaranum um að umhverfismengun tóbaksreyks
sé hættuleg heilsu manna. I sama tölublaði Lancets
skýra andstæðingar tóbaksreykinga frá því hvernig
tóbaksiðnaðurinn gerði átak, og sparaði hvergi til, í
því augnarmiði að gera ályktanir í rannsóknarskýrslu
IARC um hættur óbeinna reykinga ótrúverðugar (2).
Fjölþjóðleg rannsókn sem IARC skipulagði og birt
var fyrir tveimur árum sýndi að makar reykinga-
manna voru í meiri hættu að fá lungnakrabbamein
heldur en þeir sem áttu reyklausan maka og lungna-
krabbameinshættan var líka aukin meðal þeirra sem
urðu fyrir tóbaksreyk á vinnustað (3). Þessi evrópska
rannsókn var hins vegar of fámenn til að geta sýnt
fram á tölfræðilega marktækan mun en niðurstöð-
urnar komu engu að síður heim við það sem áður
hefur birst um hættur vegna umhverfismengunar af
völdum tóbaksreyks. Andstæðingar tóbaksreykinga
halda því fram að vísindamenn og stjórnvöld verði að
gera sér grein fyrir að við lifum í heimi, sem er undir
sterkum áhrifum tóbaksiðnaðarins. Tóbaksiðnaður-
inn beitir sér af afli til að trufla það að teknar séu rök-
réttar ákvarðanir í forvarnarmálum (2). Menn eru
hvattir til að kynna sér nánar skrifin í Lancet.
En af hverju skyldi umræðan verða svona heit
þegar fjallað er um heilsufarshættur af völdum tób-
aksmengunar í umhverfinu? Neikvæð heilsufarsáhrif
vegna tóbaksmengunar í umhverfinu eru talin stað-
reynd í kennslubókum í heilbrigðisfræði. Sumar
þeirra voru gefnar út sama árið og umrædd rannsókn
IARC birtist (4). Niðurstöðurnar úr rannsókn IARC
þurftu ekki að koma til, til þess að sannfæra menn um
að óbeinar reykingar leiddu til lungakrabbameins.
Sjúkdómar sem stafa af óbeinum reykingum eru
margskonar. Hér má telja öndunarfærasjúkdóma
barna, einkum smábarna. Att er við alvarlega sjúk-
dóma svo sem lungnakvef og lungnabólgu ásamt
miðeyrabólgu, ertingu í efri hluta öndunarfæra auk
þess sem tóbakreykur vekur astmaköst og leiðir til
nýrra astmatilfella hjá börnum. Margar rannsóknir
hafa fundið samband milli tóbaksmengunar í um-
hverfinu og skyndidauða ungbarna (sudden infant
death syndrome). Heilbrigðisyfirvöld í Kaliforníu
telja þetta samband orsakasamband. í Bandaríkjun-
um hafa alríkisstofnanir ályktað um tengsl óbeinna
reykinga og heilsufars. Þær telja að stóran hluti af
dauðsföllum vegna lungnakrabbameins meðal þeirra,
sem ekki reykja, megi rekja til tóbaksreyksmengunar
sem menn hafi orðið fyrir gegn vilja sínum. Það sama
á við um hjarta- og æðasjúkdóma. Andstaða banda-
rískra heilbrigðisyfirvalda gegn reykingum og höml-
ur við reykmengun í Bandaríkjunum hafa verið á
undan viðbrögðum Evrópumanna á þessum vett-
vangi, sem ef til vill skýrir harkaleg viðbrögð tóbaks-
iðnaðarins gegn umræddri rannsókn IARC.
Sú þekkingu sem til er í dag staðfestir að óbeinar
reykingar eru heilsuspillandi. Þrátt fyrir þetta hafa
annað slagið komið fram fullyrðingar um hið gagn-
stæða. Þannig er umræðunni haldið áfram og virðist
ekki sjá fyrir endann á deilunni. Það er talin snilld í
þrætubókarlistinni að afvegaleiða umræðuna þannig
að ekki sé lengur deilt um grundvallaratriðin heldur
tínd til alls kyns aukaatriði til að drepa málinu á dreif.
Erum við ekki einmitt að sjá dæmi um þetta?
Þekking okkar á skaðsemi reykinga byggir á far-
aldsfræðilegum rannsóknum sem nú eru komnar til
ára sinna. Þær gengu til dæmis út á að bera afdrif
reykingamanna saman við afdrif þeirra sem ekki
reyktu (5,6). Dánartíðni vegna hjarta- og æðasjúk-
dóma og vegna lungnakrabbameins var miklu hærri
meðal reykingamannanna. I þessum rannsóknum var
ekki tekið tillit til þess að meðal þeirra sem ekki
reyktu voru einhverjir sem urðu fyrir mengun vegna
tóbaksreyks frá öðrum, sem minnkar muninn þegar
reykingamenn eru bornir saman við hina. Tóbaks-
reykingar eru því í raun hættulegri heilsunni en þess-
ar gömlu rannsóknir gátu sýnt fram á vegna þess að
ekki var tekið tillit til áhrifa óbeinna reykinga. Skað-
vænleg áhrif óbeinna reykinga voru ekki þekkt á
þeim tíma. Getur verið að tóbaksiðnaðurinn sé að
reyna að leiða athygli okkar frá þessum óþægilegu
staðreyndum með háværri og ósanngjarnri gagnrýni
á rannsóknir á óbeinum reykingum?
Heimildir
1. Anonymous. Resisting smoke and spin [editorial]. Lancet
2000; 355:1197-8.
2. Ong EK, Glantz SA. Tobacco industry efforts subverting
International Agency for Research on Cancer’s second-hand
smoke study. Lancet 2000; 355:1253-9.
Læknablaðið 2000/86 333