Læknablaðið - 15.05.2000, Blaðsíða 21

FRÆÐIGREINAR / ÖLDRUNARLÆKNINGAR
ingalisti sem mikið er notaður erlendis til skimunar
og mats á þunglyndi aldraðra. Tilgangur þessarar
rannsóknar er að staðfæra GDS spurningalistann
með því að þýða hann úr ensku og kanna notagildi
hans hér á landi. Því var athugað hvort samræmi væri
milli þeirrar þunglyndisgreiningar sem fæst með
stöðluðu geðgreiningarviðtali (CIDI-a, Composite
International Diagnostic Interview; 1993) og niður-
stöðu GDS spurningalistans.
GDS spumingalistinn var hannaður 1982-1983
með aldraða sérstaklega í huga (6). Mælikvarðinn var
hannaður þannig að hann væri þægilegur í notkun og
hentugur til skimunar og mats á þunglyndi. Kvarðinn
hefur einnig verið notaður til að fylgja eftir árangri
meðferðar (7). Einungis tekur stutta stund að leggja
GDS fyrir. Hann samanstendur af 30 krossaspurning-
um, sem hægt er að leggja fyrir skriflega (mynd 1).
Spumingamar voru valdar úr alls 100 spumingum um
þunglyndi og þunglyndiseinkenni, þannig að sem best
fylgni við þunglyndi fengist. Ekki er hægt að nota
mælikvarðann til greiningar einan og sér, en hann
gefur vísbendingu um hvort þunglyndi sé fyrir hendi
og einnig hversu alvarlegt það er. Kvarðinn er sérstak-
ur að því leyti að ekki er spurt um líkamleg einkenni
þunglyndis, en aldraðir hafa gjaman aðra sjúkdóma
sem valda verkjum, röskun á svefnmynstri, minnkaðri
matarlyst auk fleiri líkamlegra einkenna sem notuð
era við greiningu á þunglyndi. Þessi einkenni nýtast
því ekki eins vel hjá þessum aldurshópi við greiningu
þunglyndis. Stytt form spumingalistans var þróað árið
1986 og samanstendur af 15 spumingum úr GDS (8).
GDS hefur náð mikilli útbreiðslu og verið þýddur
á fjölda tungumála, meðal annars dönsku, sænsku,
þýsku, spönsku, ítölsku, hindu, japönsku, kínversku,
hebresku og portúgölsku. Hann er mikið notaður
víða um heim í faraldsfræðilegum rannsóknum á
eldra fólki og hefur óstaðfærð útgáfa hans verið notuð
hér á landi við skoðun aldraðra hjá Hjartavemd.
Rannsóknir hafa bent til þess að GDS sé ekki eins
áreiðanlegur ef um elliglöp er að ræða (9,10), en þeir
einstaklingar eiga oft í erfiðleikum með að muna at-
burði síðustu viku eins og ætlast er til þegar GDS er
lagður fyrir. Staðfærð útgáfa spurningalistans á ís-
lensku mun geta nýst í framtíðinni við komandi rann-
sóknir á öldruðum á Islandi, en ekkert mælitæki á
þunglyndi aldraðra hefur enn unnið sér sess við rann-
sóknir á íslandi.
Með tilkomu íslenskrar útgáfu GDS opnast ný
leið til at meta árangur þunglyndismeðferðar aldr-
aðra. Þannig mætti til dæmis leggja kvarðann fyrir við
greiningu og aftur 6-12 vikum seinna til mats á hvort
meðferð skuli haldið áfram eða henni breytt. Mæli-
kvarðinn gefur hugmynd um hvort þunglyndið hefur
staðið í stað, versnað eða rénað. Með staðfæringu
GDS myndast því tækifæri til þess að meta árangur
meðferðar á þunglyndi aldraðra af meiri nákvæmni
en áður. Með þessum hætti gæti spurningalistinn gef-
Merktu við það svar sem á best við um líðan þína síðustu vikuna.
1. Ertu yfirleitt sátt/ur við lífið og tilveruna?................. Qjá Qnei
2. Stundarðu áhugamál þín minna en þú ert vön/vanur?.............. Qjá Onei
3. Finnst þér tilveran tómleg?.................................... Ojá Qnei
4. Leiðist þér oft? .............................................. Qjá Qnei
5. Er bjart framundan? ........................................... Qjá Qnei
6. Sækja á þig óþægilegar hugsanir sem þú losnar ekki við? ....... Qjá Qnei
7. Ertu yfirleitt í góðu skapi? .................................. Qjá Qnei
8. Óttastu að eitthvað slæmt muni henda þig?...................... Qjá Qnei
9. Ertu yfirleitt ánægð/ánægður? ................................. Qjá Qnei
10. Finnst þér þú oft vera hjálparvana?........................... Qjá Qnei
11. Ertu oft eirðarlaus og óþolinmóð/ur?.......................... Qjá Qnei
12. Viltu heldur vera heima en fara og fást við eitthvaö nýtt?... Qjá Qnei
13. Hefuröu oft áhyggjur af framtíðinni? ......................... Qjá Qnei
14. Finnst þér minni þitt verra en minni flestra jafnaldra þinna? .... Qjá Qnei
15. Nýturðu lífsins þessa dagana?................................. Qjá Qnei
16. Ertu oft niðurdregin/n eða döpur/dapur? ...................... Qjá Qnei
17. Finnst þér þú vera einskis nýt/ur þessa dagana?............... Qjá Qnei
18. Hefurðu áhyggjur af því sem liðið er? ........................ Qjá Qnei
19. Finnst þér tilveran spennandi?................................ Qjá Qnei
20. Er erfitt að byrja á nýjum verkefnum? ........................ Qjá Qnei
21. Finnst þér þú vera full/ur orku? ............................. Qjá Qnei
22. Finnst þér aðstæður þínar vera vonlausar?..................... Qjá Qnei
23. Finnst þér flestir hafa það betra en þú? ..................... Qjá Qnei
24. Leyfirðu smámunum oft að koma þér úr jafnvægi? ............... Qjá Qnei
25. Ertu oft gráti nær?........................................... Qjá Qnei
26. Áttu erfitt með að einbeita þér? ............................. Qjá Qnei
27. Ertu oftast í góðu skapi þegar þú ferð á fætur á morgnana? .... Qjá Qnei
28. Foröastu að fara út á meðal fólks? ........................... Qjá Qnei
29. Áttu auóvelt með að taka ákvaróanir? ......................... Qjá Qnei
30. Hugsarðu eins skýrt og áður?.................................. Qjá Qnei
Stutta útgáfa GDS spurningalistans samanstendur af eftirfarandi spurningum: 1, 2,
3, 4, 7, 8, 9, 10, 12, 14, 15, 17, 21, 22 og 23.
ið vísbendingar um gagnsemi þunglyndismeðferðar, Mynd 1. Geriatric
en mikilvægt er að fylgja öldruðum á þunglyndismeð- Depression Scale (GDS) á
ferð eftir eins og öðram þunglyndum einstaklingum. íslensku.
Efniviður og aðferðir
Fyrir liggur leyfi höfundar (Yesavage) til þýðingar
GDS spurningalistans úr upprunalegu ensku útgáf-
unni á íslensku. Tvær eldri þýðingar voru til hliðsjón-
ar, önnur gerð af Jóni Eyjólfi Jónssyni öldrunarlækni
og hin af Birni Einarssyni öldrunarlækni. Nýja þýð-
ingin (mynd 1) var þýdd aftur yfir á ensku og sú þýð-
ing borin saman við upprunalegu ensku útgáfuna.
Merking spurninganna í endurþýdda listanum reynd-
ist sambærileg merkingu spurninga í upprunalegu
bandarísku útgáfunni og voru engar breytingar
gerðar á þýðingunni.
Einstaklingar fæddir 1933 eða fyrr voru valdir til
þátttöku í rannsókninni. Við val aldraðra til þátttöku
var haft í huga breitt notkunarsvið GDS. Sjúklingum
á legudeildum öldrunarlækningadeilda, öldruðum
sjúklingum með þunglyndisgreiningu sem voru inni á
geðdeild og öldruðum úti í þjóðfélaginu var boðið að
taka þátt í rannsókninni. Fjöldi þátttakenda var 71 en
Læknablaðið 2000/86 345