Læknablaðið - 15.05.2000, Blaðsíða 36

FRÆÐIGREINAR / KRABBAMEINSRANNSÓKNIR
rannsóknir á þroskunarferli frumna, frumusérhæfingu og svörun
frumna við vaxtarþáttum, hormónum og lyfjum. Einnig má nota
þessa tækni til að skoða framleiðslu genaafurða í æxlisvef eða öðr-
um sjúkdómsvef til að fá nákvæmt „fingrafar“ einstakra æxla og
bera þær niðurstöður saman við svörun lyfjagjafar og annarrar
meðferðar. Við höfum notað Affymetrix HuGeneFL Array chip til
að rannsaka áhrif vaxtaþáttarins „Epidermal Growth Factor“
(EGF) á tjáningu um 7000 gena í brjóstakrabbameinsfrumulínunni
MCF-7. Frumur voru sveltar í fjórar klukkustundir og síðan örvað-
ar með EGF (20ng/ml) í annars vegar eina og hins vegar fjórar
klukkustundir til að rannsaka genatjáningu hópa gena og styrk-
leika tjáningar á mismunandi tímapunktum.
V 05 Leit að prótínum sem bindast Kek1 með Yeast-two-
hybrid aðferð
Robert Skraban, Þorkell Andrésson, Kári Stefánsson,
Laufey Ámundadóttir
Frá íslenskri erföagreiningu/deCODE Genetics
Kekl prótínið úr bananaflugunni hindrar epidermal growth factor
viðtakann (EGFR) í frumum ávaxtaflugunnar og höfum við sýnt
fram á að það binst viðtakanum og skyldum prótínum. Utanfrumu-
hluti Kekl virðist miðla tengslum við EGF viðtakann. Þar sem
Kekl hefur stóran innanfrumuhluta höfðum við áhuga á að leita að
prótínum sem þessi hluti tengist til að kanna hvaða hlutverki hann
hafi að gegna í stjórn á frumuvexti. Yeast-two-hybrid aðferðafræði
(Y-2-H) hefur verið notuð víða til að leita að prólínum sem bindast
ákveðnum prótínum (protein-protein interaction). Við höfum not-
að innanfrumuhluta Kekl (Kekl-IF) sem beitu (bait) til að fiska út
klóna sem tengjast prótíninu úr cDNA genasafni frá HeLa frumu-
línu. Klónar sem gáfu jákvætt svar voru síðan raðgreindir og leitað
að samsvarandi röðum í gagnabönkum. Áhugaverðir klónar sem
binda Kekl-IF skrá fyrir G-nucleotide binding prótíni, phospho-
glycerate kínasa, phosphatasa og óþekktu prótíni sem meðal ann-
ars hefur phospholípasa hneppi. Þessir klónar voru valdir til áfram-
haldandi vinnu, bæði til að staðfesta bindingu og til að rannsaka
hlutverk þeirra við stjórn á frumuvexti og krabbameinsmyndun.
V 06 Leit að prótínum sem bindast afurð æxlisbæligensins
FHIT með Yeast-two-hybrid aðferð
Elín Guðmannsdóttir’, Sigurður Ingvarsson2, Þorkell Andrésson',
Kári Stefánsson', Laufey Þóra Ámundadóttir'
Frá 'fslenskri erfðagreiningu/deCODE Genetics, 'Rannsóknastofu HÍ í
meinafræði
FHIT prótínið (Fragile Histidine Triad) er talið vera æxlisbæligen
sem hindrar vöxt og framvindu krabbameina. Endurraðanir og úr-
fellingar í FHIT geninu gera það að verkum að prótínafurðin er
ekki framleidd eða að lesrammi prótínsins fer úr skorðum. Talið er
að FHIT prótínið sé dinucleoside 5',5'-Pl,P3- triphosphate hydrol-
asi. Breytingar í þessu geni hafa fundist í brjóstakrabbameinsæxl-
um, lungnakrabbameinsæxlum ásamt fleiri æxlisgerðum. Einnig
hefur nýlega verið sýnt fram á að FHIT prótínið hafi með stjórn á
frumuhring og frumudauða (apoptosis) að gera. Vitað er að FHIT
sameindir geta tengst og myndað tvennd en einungis er þekkt eitt
prótín, tubulin, sem tengist FHIT. Þar sem prótín vinna yfirleitt
ekki sjálfstætt í frumum og þurfa á boðum að halda frá öðrum
prótínum er líklegt að hægt verði að finna fleiri prótín sem tengjast
FHIT. Yeast-two-hybrid aðferðafræði (Y-2-H) hefur verið notuð
víða til að leita að prótínum sem bindast ákveðnum prótínum (pro-
tein-protein interaction). Við höfum notað PCR til að magna upp
FHIT cDNA úr genasafni og klóna það yfir í genaferju til að gera
Y-2-H tilraun. FHIT var notað sem beita (bait) í Y-2-H og fiskaðir
út klónar sem gáfu jákvætt svar. Þeir klónar voru síðan raðgreindir
og leitað í gagnabönkum að samsvarandi röðum. Lýst verður að-
ferðafræði og þeim klónum sem tengjast FHIT.
V 07 Tengsl áhættuþátta við stökkbreytingar í p53 geni í
brjóstakrabbameinsæxlum
Hólmfríður Hilmarsdóttir', Sigfríður Guðlaugsdóttir',
Laufey Tryggvadóttir2, Guðríður Ólafsdóttir2, Jón Gunnlaugur Jónasson3,
Helga M. Ögmundsdóttir’, Jórunn E. Eyfjörð'
Frá 'rannsóknastofu í sameinda- og frumulíffræði, 'krabbameinsskrá
Krabbameinsfélags fslands, 'Rannsóknastofu HÍ í meinafræði
Afurð æxlisbæligensins p53 gegnir mikilvægu hlutverki í eðlilegum
frumum. Stökkbreytingar í p53 geninu í æxlisfrumum hafa verið
tengdar við illvígari æxlisgerð, óstöðugleika í erfðaefninu og verri
horfur sjúklinga. í þessari rannsókn er leitað að stökkbreytingum í
p53 geninu í brjóstakrabbameinsæxlum og könnuð tengsl við ýmsa
þekkta og grunaða áhættuþætti. Þetta er viðmiðarannsókn sem nær
til 1242 brjóstakarabbameinssjúklinga og 2425 einstaklinga úr
viðmiðahópi, sem valdir eru úr hópi 80.000 kvenna sem komu í
leitarstöð Krabbameinsfélagsins árin 1964-1995. Eftirfarandi
áhættuþættir eru skoðaðir: fæðinga- og hormónatengdir þættir,
geislun, reykingar, líkamsástand og hreyfing. Gerð er p53 stökk-
breytingagreining á táknröðum 5-8 með CDGE-aðferð. Þau æxlis-
sýni sem sýna breytingu með CDGE-aðferð eru raðgreind til að
ákvarða hver stökkbreytingin er. Búið er að gera p53 stökkbreyt-
ingagreiningu á 786 sýnum og hafa fundist 127 stökkbreytingar
(16,2%). Tenging við upplýsingar um áhættuþætti verður gerð þeg-
ar stökkbreytingagreiningu lýkur.
V 08 Fiúorljómun litninga í krabbameinsrannsóknum
Sigríður Klara Böðvarsdóttir’, Margrét Steinarsdóttir2,
Kesara Anamathawat-Jónsson3, Jórunn E. Eyfjörð'
Frá 'rannsóknastofu í sameinda- og frumulíffræði, Krabbameinsfélagi íslands,
ditningarannsóknadeild HÍ í meinafræði Landspítalanum, 'Líffræðistofnun
Háskóla íslands
Mikill óstöðugleiki litninga er meðal helstu einkenna krabba-
meinsfrumna. Aðferðir sem byggja á flúrljómun litninga, eða litn-
ingasvæða, eru eitt öflugasta tækið til að meta og rannsaka þennan
óstöðugleika og öðlast þannig skilning á umfangi hans og hvað
veldur honum. Erfitt er að einangra litninga úr krabbameinsfrum-
um og eru því aðferðir eins og „comparative genomic hybridiza-
tion“ (CGH) mikið notaðar til að meta hvaða litningasvæði eru
mögnuð eða töpuð, með næmni upp á 1-3 Mb. Út frá CGH niður-
stöðum er hægt að kanna frekar fjöldabreytingar í interfasa kjörn-
um með þráðhaftsþreifurum eða þreifurum sem ná yfir ákveðin
genasvæði á litningum (svo sem YAC, BAC og cosmíð), með
næmni upp á 100 kb-1 Mb. Til að meta stærð úrfellinga ákveðinna
genasvæða með cosmíð þreifurum er mögulegt að fá næmni niður
fyrir 50 kb með fiber-FISH aðferð. Ef næst að einangra metafasa
litninga úr krabbameinsfrumum með flóknar litningabreytingar er
notuð litningamálun á óstöðuga litninga til að meta yfirfærslur á
milli litninga. Aðferðir sem byggjast á aðgreiningu allra litninganna
358 Læknablaðið 2000/86