Læknablaðið - 15.05.2000, Blaðsíða 49

UMRÆÐA & FRÉTTIR / PERSÓNUVERND
til dæmis til þátttöku í lífsýnasafni. Pað þjónar því
takmörkuðum tilgangi og nær ekki markmiðum
persónuverndartilskipunar Evrópusambandsins
um verndun grundvallarréttinda og frelsis einstak-
linga við vinnslu persónuupplýsinga. Tilskipunin
sjálf veitir betri vernd en íslenska frumvarpið, og
persónuvernd okkar verður því lakari en annarra
Evrópubúa.
Lífsýnafrumvarp
Lífsýnafrumvarpið ber að sama brunni, ætlað sam-
þykki er meginreglan þar, að minnsta kosti hvað
varðar þjónusturannsóknir. Þannig verður hægt að
byggja upp mikil lífsýnasöfn og nota þau í
rannsóknir, án heimildar „sýnisgjafa", það er
sjúklinga. Sjúklingar geta ekki látið eyða lífsýnum
sem safnað hefur verið við þjónusturannsóknir. Nota
má þessi sýni í rannsóknir, enda mæli „brýnir
hagsmunir" með því, og „ávinningurinn“ vegi þyngra
en „hugsanlegt óhagræði" fyrir lífsýnisgjafann eða
aðra aðila. Athyglisvert er að óhagræðið er
hugsanlegt en ekki ávinningurinn.
Óljóst er hvaða hagsmunir eru í húfi (hlut-
hafa?) og hver skuli meta þá. Einnig er óljóst
hvers vegna fjallað er um óhagræði í stað áhættu.
Eðlilegra hefði verið að óháð siðanefnd meti hvort
um lágmarksáhættu sé að ræða af rannsókninni,
eða meiri áhættu, og það ráði hvort leitað verði
eftir samþykki lífsýnisgjafa.
Hér er verið að festa í lög óeðlilega reglu um
ætlað samþykki, sem er skerðing á almennum rétt-
indum einstaklinga. Þetta minnir á skerðingu líf-
eyrisbóta vegna tekna maka, sem tíðkaðist áður,
án þess að lagaheimild lægi fyrir, en var svo lögfest
nýlega.
Hingað til hefur það verið grundvallarregla að
þátttakandi í rannsókn þurfi að vera upplýstur um
rannsóknina og áhættur sem hún felur í sér og að
hann geti að ósekju hætt þátttöku hvenær sem er.
Samþykki er ekki skjal heldur ferill, sem byggir á
þrenningunni: upplýsingar, skilningur og sjálfs-
ákvörðunarréttur, eins og lýst var í Belmont
skýrslunni (1). Undanþágur hafa verið heimilaðar
í sérstökum tilvikum, en nú virðast þessar undan-
þágur frá reglunni um upplýst samþykki orðnar að
meginreglu, sem verður lögbundin, þannig að upp-
lýst samþykki verður undantekningin.
Læknir ábyrgur?
Nokkur önnur atyglisverð atriði eru í frumvörpunum
og verður drepið á þau helstu. f lífsýnafrumvarpinu
er til dæmis ekki gerð krafa um að ábyrgðarmaður
lífsýnasafns sé læknir. í frumvarpinu er einnig kveðið
á um að lögum um réttindi sjúklinga verði breytt með
svohljóðandi málsgrein: „Um lífsýni sem varðveitt
eru í lífsýnasöfnum og aðgang að þeim gilda ákvæði
laga um lífsýnasöfn.“ Lög um réttindi sjúklinga eru
með öðrum orðum felld úr gildi hvað þetta snertir.
Skilgreining persónuverndarfrumvarpsins á
viðkvæmum upplýsingum er takmörkuð, til dæmis
er ekki gert ráð fyrir að fjármál og félagslegar að-
stæður teljist til viðkvæmra persónuupplýsinga.
Persónuverndarfrumvarpið tekur ekki afdrátt-
arlaust á þeirri spurningu hvort sjúklingur geti lát-
ið eyða sjúkraskrá eða hluta úr henni, eða fengið
sjúkraskrá sína afhenta þannig að hún verði ekki
geymd áfram þar sem hún varð til. Samkvæmt 25.
gr. getur hinn skráði látið eyða röngum upplýsing-
um, nema ef slík eyðing er óheimil samkvæmt öðr-
um lögum. í 26. gr. segir að eyða skuli upplýsing-
um þótt þær séu ekki rangar, ef „ekki er lengur
málefnaleg ástæða til að varðveita“ þær, og að
hinn skráði geti krafist að þeim verði eytt „ef slíkt
telst réttlætanlegt út frá heildstæðu hagsmuna-
mati“ og er þar meðal annars vísað til „almanna-
hagsmuna". Þetta orðalag er ekki afdráttarlaust
og mætti túlka á ýmsa vegu. Margir telja upplýs-
ingar í sjúkraskrám vera eign sjúklings (2) og er
talið að það hafi verið meining löggjafans þegar
ákvæðum um eign lækna og sjúkrahúsa á sjúkra-
skrám voru afnumin við setningu laga um réttindi
sjúklinga árið 1997. Jafnframt gildir þessi eignar-
réttur um lífsýni (3).
Útflutningsvara?
Fijálst flæði persónuupplýsinga milli aðildarríkja er
annað tveggja meginmarkmiða tilskipunar Evrópu-
sambandsins um persónuvernd sem nefnd er í upp-
hafi þessarar greinar, og er getið um það í 1. grein
hennar. Þar segir að aðildarríki megi ekki setja höml-
ur á frjálst flæði persónuupplýsinga milli aðildarríkja.
I 29. grein persónuverndarfrumvarpsins segir:
„Heimill er flutningur persónuupplýsinga til annars
ríkis ef lög þess veita persónuupplýsingum fullnægj-
andi vernd.“
Hitt meginmarkmið tilskipunarinnar er verndun
grundvallarréttinda og frelsis einstaklinga, sér-
staklega hvað varðar verndun friðhelgi við vinnslu
persónuupplýsinga.
Ég hvet lækna til að mynda sér skoðun á
álitamálum í frumvörpunum því þau munu hafa
áhrif á störf þeirra í framtíðinni og á hag sjúklinga
þeirra.
Heimildir
1. Kefalides PT. Research on Humans Faces Scrutiny; New Poli-
cies Adopted. Annals of Internal Medicine, 21 March 2000.
http://www.acponline.org/journals/annals/21mar00/kefalides.
htm
2. Comments of the American Civil Liberties Uninon on the pro-
posed Rule of the U.S. Department of Health and Human Ser-
vices regarding Standards for Privacy of Individually Identi-
fiable Health Information: http://www.aclu.org/congress/
1021700a.html
3. Andrews L, Nelkin D. Whose body is it anyway? Disputes over
body tissue in a biotechnological age. Lancet 1998; 351:53-7.
Vefslóðir um
frumvörpin:
Lífsýnafrum varpið:
http://www.althingi.is/
altext/125/s/0835.html
Umrœða á Alþingi um
lífsýnafrum varpið:
http://www.althingi.is/db
a-bin/ferill.pl?ltg=
125&mnr=534
Persónuverndarfrum -
varpið:
http://www.althingi.is/
altext/125/s/0399.html
Umrœða á Alþingi um
persónuverndarfrum-
varpið:
http://www.althingi.is/db
a-bin/ferill.pl?ltg=
125&mnr=280
Frumvarp um breytingu
á lögum um réttindi
sjúklinga:
http://www.althingi.is/
altext/125/s/0009.html
Umrœða á Alþingi um
vísindasiðanefnd:
http://www.althingi.is/db
a-bin/ferill.pl?ltg=
125&mnr=9
Læknablaðið 2000/86 369