Læknablaðið - 15.04.2001, Side 83

UMRÆÐA & FRÉTTIR / VIÐHORFSKÖNNUN GALLUPS
Gráu svæðin
ÓLAFUR Þ. HaRÐARSON PRÓFESSOR f STJÓRNMÁLA-
fræði við Háskóla íslands er gerkunnugur skoðana-
könnunum og framkvæmd þeirra. Hann hefur meðal
annars unnið að því að byggja upp þær kannanir sem
gerðar eru hjá Félagsvísindastofnun Háskólans.
Hann var inntur álits á þeim spurningum sem lagðar
voru fyrir íslenska lækna og almenning í könnun
Gallups og kynningunni á niðurstöðunum. Einnig
um þær almennu reglur sem hafa þarf í huga
varðandi skoðanakannanir. Hann var fyrst spurður
um það hver réði venjulega ferðinni varðandi
orðalag spurninga í skoðanakönnunum.
„Þau fyrirtæki sem kaupa spurningar af
könnunarfyrirtækjum ráða á endanum hvaða
spurninga er spurt. Hins vegar eru fyrirtæki sem
hafa metnað, eins og Gallup til dæmis hefur
augljóslega, mjög á varðbergi gagnvart því að
spyrja spurninga sem eru augljóslega leiðandi eða
gallaðar. Þarna er að vísu alls konar grá svæði í
sambandi við samskipti viðskiptavinar og fyrir-
tækis, eins og oft er, ekki aðeins í sambandi við
skoðanakannanir heldur einnig hjá ráðgjafar-
fyrirtækjum og fleiri aðilum."
Erfalin einhver gildra ískilyrtum spurningum eins
og til dœmis þeirri sem lœknar svöruðu varðandi
gagnagrunninn? Eins og fram hefur komið hefur
spurningin verið túlkuð mismunandi af fulltrúum
íslenskrar erfðagreiningar og Lœknafélagsins þar
sem meðal annars hefur verið tekist á um hvenœr
upplýst samþykki þurfi að liggja fyrir?
„Fyrst ber þess að gæta að spurningin sem
læknar voru spurðir varðandi afstöðu til gagna-
grunnsins og sú sem almenningur fékk eru tvær
ólíkar spurningar. Svörin við þeim eru alls ekki
sambærileg. Það hefði verið áhugavert að hafa
spurningarnar eins og spyrja læknana bara
þessarar einfaldari spurningar.
Það er í sjálfu sér allt í lagi að gefa sér forsendur
og því betur sem svarendur þekkja til málsins
þeim mun líklegri eru þeir til að geta áttað sig á
tiltölulega flóknum atriðum. Ég geri ráð fyrir að
læknar hafi í grófum dráttum einhverja sæmilega
hugmynd um hvað átt er við með öllum skilmálum
alþjóðasamtaka lækna og vísindasamfélagsins.
Þeir sem vilja að farið sé að þessum skilmálum, án
tillits til þess hverjir þeir eru, geta svarað spurn-
ingunni með jái eða neii. Hins vegar getur það vel
haft áhrif ef ekki er vel ljóst hvað átt er við með
því hvaða skilyrði er verið að" tala um. Það væri ólafur Þ. Harðarson
heppilegast að spyrja þessarar spurningar og prófessorístjórnmála-
spyrja síðan fleiri spurninga, til dæmis að spyrja þá frœöi við Háskóia ístands
beint um upplýst samþykki. Þegar verið er að
spyrja um viðhorf segja ein eða tvær spurningar
aldrei alla söguna.“
Er til einhver þumalfingursregla um hvað sé
heppilegt að spyrja margra spurninga?
„Nei, það er ekki hægt að segja það. Mjög oft
eru fáar spurningar vegna þess að menn hafa ekki
endalausa peninga og verða að láta sér þær nægja.
Ef maður vill kortleggja afstöðu fólks mjög vel þá
er gott að spyrja fimm, 10 eða jafnvel 20 spurn-
inga.“
Hvað fimnst þér annars um þessa könnun sem
slíka?
„Almennt eru þetta mjög klassískar spurningar
og settar upp á þann hátt sem venjulegt er. Það má
auðvitað alltaf velta fyrir sér einhverjum blæbrigð-
um í spurningu, eins og hvort það að vísa til þess
að farið sé eftir öllum skilmálum alþjóðasamtaka
lækna og vísindasamfélagsins þjóni þeim tilgangi
að auka fjölda jákvæðra svara. En ég sé ekkert
augljóslega ámælisvert í spurningunum þótt túlk-
unin á þeim sé ekki endilega augljós.
Læknablaðið 2001/87 355