Læknablaðið - 15.07.2001, Síða 73

UMRÆÐA & FRÉTTIR / FARALDSFRÆÐI 9
Faraldsfræði í dag
Sjúklíngasamanburðarrannsóknir
María
Heimisdóttir
Netfang:
mariah@decode.is
Val samanburðarhóps
Sagt er að samanburðarhópurinn sé Akkilesarhæll
hverrar sjúklingasamanburðarrannsóknar (SSR) og
verða honum því gerð skil í tveimur pistlum.
Val samanburðarhópsins byggist á skilgreiningu
og vali sjúklingahópsins og þarf því að sérsníða hann
fyrir hverja rannsókn. Tilgangurinn með því að hafa
samanburðarhóp er að meta hvort tíðni áreitisins
meðal sjúklinga er sambærileg við tíðnina meðal
þeirra sem ekki hafa sjúkdóminn en eru sambærilegir
við sjúklingana að öðru leyti. Því gildir sú meginregla
að í samanburðarhóp skal velja þá sem hefðu verið
valdir í sjúklingahópinn hefðu þeir haft sjúkdóminn.
Það er að segja, samanburðarhópurinn á að vera eins
líkur sjúklingahópnum og kostur er, að öðru leyti en
því að sjúkdómurinn er ekki fyrir hendi. Þannig má
ekki byggja samanburðarhópinn á grundvelli allra
sem ekki hafa sjúkdóminn, heldur þarf að skilgreina
upprunaþýðið (source population) á sama hátt og
gert er við val sjúklinga. Val samanburðarhóps á að
byggjast á sömu reglum um innval (inclusion) og úti-
lokun og beitt er við val á sjúklingum til að tryggja að
samanburðarhópurinn komi úr sama þýði og
sjúklingarnir. Eins og við val á sjúkhngum þarf að
gæta þess að val samanburðarhópsins sé ekki háð
áreitinu. Ef svo er mun samanburður sjúklinga og
samanburðarhópsins með tilliti til áreitis verða
ómarktækur.
Aðferðir við val samanburðarhópsins eru þannig
háðar því hvernig staðið er að vali sjúklinganna en
einnig öðrum þáttum svo sem nauðsyn þess að afla
sambærilegra gagna frá báðum hópunum og
„praktískum" þáttum eins og tíma og kostnaði. Ef
sjúklingarnir eru fengnir úr skrám sjúkrahúsa er
yfirleitt best að velja samanburðarhópinn þaðan
einnig, en auðvitað úr hópi einstaklinga sem komnir
eru vegna annars sjúkdóms. Kostir þess að nota
samanburðarhóp af sjúkrahúsi eru nokkrir. Auðvelt
er að finna þá í skýrslum sjúkrahússins, þeir eru
almennt líklegri til að vilja taka þátt en heilbrigðir,
þeir valþættir sem stýra því að einstaklingar lenda á
tilteknu sjúkrahúsi (búseta, aðgengi að þjónustu og
svo framvegis) eru fyrir hendi í svipuðum mæli og hjá
sjúklingunum og loks, að því marki sem veikindi og
sjúkrahúsvist hvetja fólk til að rifja upp og gefa
nákvæmar upplýsingar um áreitið, eru sjúklingar á
sjúkrahúsi æskilegur samanburðarhópur. Helsti
ókostur þess að nota samanburðarhóp af sjúkrahúsi
er að um er að ræða veika einstaklinga sem að ýmsu
leyti eru ólíkir þeim sem ekki eru veikir og gefa því ef
til vill ekki raunsanna mynd af almennri tíðni
áreitisins meðal þeirra sem ekki hafa sjúkdóminn. Ef
notaður er samanburðarhópur af sjúkrahúsi þarf að
hafa í huga hvort sjúkdómur samanburðarhópsins er
tengdur áreitinu. Ef rannsaka á til dæmis samband
reykinga og hjartasjúkdóma er óráðlegt að nota
einstaklinga með langvinna, teppandi lungnasjúk-
dóma sem samanburðarhóp, þar sem reykinga-
mynstur þeirra er ólíkt því sem almennt gerist. Eins
ber að forðast að velja til samanburðar einstaklinga
með sjúkdóma sem geta haft áhrif á áreitið.
Ef sjúklingarnir eru valdir úr skilgreindu almennu
þýði (ekki sjúkrahúsþýði) er best að velja saman-
burðarhópinn úr sama þýði. Slíkan samanburðarhóp
má velja á ýmsan hátt, til dæmis með því að hafa
samband við slembiúrtak af kjörskrá eða símaskrá.
Slíkt er þó ekki einfalt eða ódýrt í framkvæmd og
fjölmargir þættir geta leitt til þess að samanburðar-
hópurinn verði ekki sambærilegur við sjúklinga-
hópinn. Sem dæmi má nefna að hentugir listar eru
ekki alltaf fyrir hendi, erfitt getur reynst að ná til
fólks í slembiúrtakinu, heilbrigt fólk er almennt síður
líklegt til að vilja taka þátt í rannsóknum og á oft
erfiðara með að gefa nákvæmar upplýsingar um
áreitið.
Þriðji möguleikinn er að velja einstaklinga í
samanburðarhópinn á grundvelli tengsla þeirra við
einstaklinga í sjúklingahópnum. Þannig eru stundum
valdir nágrannar, makar, ættingjar eða vinir sjúk-
linganna. Slíkur samanburðarhópur hefur ýmsa
kosti; hann er almennt heilbrigður og líklegur til að
endurspegla tíðni áreitisins meðal heilbrigðra,
þátttaka er yfirleitt góð og hópurinn er líklegur til að
vera sambærilegur við sjúklingahópinn að ýmsu
mikilvægu leyti (nágrannar búa oft við svipuð kjör,
vinnufélagar hafa svipaða menntun og svo fram-
vegis). Notkun slíks samanburðarhóps getur því
dregið verulega úr raskandi áhrifum (confounding)
ýmissa utanaðkomandi þátta, svo sem menntunar og
þjóðfélagsstéttar. Hins vegar þarf að hafa í huga að
slíkur samanburðarhópur getur verið gagnslaus eða
jafnvel skaðlegur ef tengsl sjúklinganna við meðlimi
samanburðarhópsins eru þannig að þau stýri áreitinu
í samanburðarhópnum. Þannig er ekki æskilegt að
nota maka til samanburðar ef kanna á tengsl
mataræðis eða búsetu við sjúkdóm.
I næsta pistli verður fjallað um hlutfallslega stærð
samanburðarhópsins miðað við sjúklingahópinn og
pörun (matching).
Læknablaðið 2001/87 669