Læknablaðið - 15.04.2005, Blaðsíða 7

RITSTJÖRI\1ARQREINAR
Ofbeldi
Skemmdir á skátaheimili eftir áflog. Maður fluttur
á sjúkrahús eftir slagsmál. Pannig hljóma fréttir
helgarinnar. Vaxandi ofbeldi er eitt af stærstu heil-
brigðisvandamálum samtímans. Því miður vorum
við illa minnt á alvarleika afleiðinga ofbeldis í
desembermánuði þegar miðaldra karlmaður lést
eftir tilefnislaust hnefahögg á veitingastað. Oft
virðast árásarmenn telja það sjálfsagt og eðlilegt
að leysa ágreiningsmál með barsmíðum og ef ekki
er uppi neinn ágreiningur er engu að síður sjálf-
sagt að berja næsta mann, ef viðkomandi liggur
vel við höggi. Um hverja helgi heyrum við fréttir
af barsmíðum og líkamsmeiðingum. Ekki ósjald-
an er ofbeldi tengt neyslu áfengis og eða annarra
vímuefna. Ofbeldi er ekki einungis að verða al-
gengara heldur er það einnig mun grófara og mi-
skunnarlausara en áður tíðkaðist. Afleiðingar alls
þessa eru oft á tíðum afar alvarlegar og geta leitt
til örkumla og jafnvel dauða. Sem dæmi um þetta
ofbeldi er að í janúarmánuði síðastliðnum var hálf-
þrítugur maður dæmdur í sjö og hálfs árs fangelsi
fyrir fjölda líkamsárása og tilraun til manndráps
með því að slá tvo menn í höfuðið með öxi og fyrir
líkamsárásir gegn fimm öðrum einstaklingum.
Ofbeldið hefur margar myndir. Heimilisofbeldi,
kynferðislegt ofbeldi og jafnvel ofbeldi gegn börn-
urn. Það síðastnefnda virðist því miður verða æ
algengara og fleiri mál af þeim toga til meðferðar
hjá dómstólum landsins.
Ofbeldi gegn heilbrigðisstarfsfólki er einnig
staðreynd hér á landi. Nýlega varð heimilislæknir
sem sinnti neyðarvaktþjónustu á heilsugæslustöð
á höfuðborgarsvæðinu fyrir grófri lrkamsárás
þar sem „skjólstæðingurinn“ reyndi hreinlega að
kyrkja viðkomandi lækni eftir að hafa orðið ósátt-
ur við þá úrlausn sem honum var boðin. Því miður
er árásin ekki einsdæmi og þegar þessi mál eru
rædd meðal heilbrigðisstarfsfólks koma í ljós fleiri
dæmi um beinar árásir og/eða hótanir. Sjaldnast
virðast þessi tilefni vera kærð til lögreglu. I dæmi
heimilislæknisins hér að ofan kom margt undarlegt
fram þegar leggja átti fram kæru. Þannig virðist
löggjafinn ekki gefa vinnuveitanda, í þessu tilviki
heilsugæslustöð sem yfirvöld reka, kost á að kæra
og verður því viðkomandi heilbrigðisstarfsmaður
sjálfur að kæra og útsetja sig sem einstakling fyrir
þeim óþægindunr sem því fylgir. Eðlilegra hefði
manni fundist að svo væri búið um hnútana að
sem opinber starfsmaður njóti heilbrigðisstarfs-
maður þeirra sjálfsögðu réttinda að stofnunin kæri
og verji þannig starfsfólk sitt. Að sjálfsögðu þarf
brotaþoli eftir sem áður að gefa skýrslu og bera
vitni en þyrfti að öðru leyti ekki að reka málið
sjálfur.
Það er alveg ljóst að sú þróun sem við höfum
orðið vitni að erlendis er einnig að birtast hér.
Samkvæmt rannsóknum erlendis verður starfs-
fólk sjúkrahúsa hlutfallslega sjaldnar fyrir árásum
en læknar sem starfa utan stofnana og þær árásir
eru ekki eins alvarlegar og oftar í formi hótana.
Læknar sem fara í vitjanir í heimahús verða oftar
fyrir árásum og þær eru einnig alvarlegri eðlis. í
flestum tilvikum eru ákveðnir þættir til staðar þeg-
ar ofbeldi er beitt gegn heilbrigðisstarfsfólki, ár-
ásarmaðurinn er gjarnan karlmaður með drykkju-
og/eða lyfjamisnotkunarvandamál og jafnvel aðra
geðræna sjúkdóma.
Astæður þess að ofbeldið er að aukast í okkar
samfélagi eru sjálfsagt margar. Það var að mínu
mati mikið óheillaspor stigið þegar alþingi ákvað
að leyfa aftur box hér á landi og ljóst að því fylgir
hætta á meira ofbeldi almennt þó auðvitað komi
fleira til. Iþróttahús eru og hafa verið helstu for-
varnarstöðvar landsins þar sem íslenska æskan
stundar heilbrigðar íþróttir og lærir gildi hreyfing-
ar og þess lífsstíls sem þarf til þess að ná árangri
í íþróttum án áfengis og tóbaks. Það skýtur því
skökku við að sjá í þessum húsum auglýsingar þar
sem börnin eru hvött til þess að koma á æfingar í
boxi og jafnvel kick-boxi. Sjónvarpsgláp og tölvu-
leikir eru einnig líkleg til þess að valda því að ein-
staklingar átti sig ekki á hversu alvarlegur hlutur
ofbeldi er. Börn sem leika sér í ofbeldisfullum
tölvuleikjum og sjá hvernig sjónvarpshetjurnar
standa upp, nánast óskaddaðar og í versta falli með
lítillega ruglaða hárgreiðslu, eftir mikil og þung
högg og barsmíði eru ekki líkleg til að hafa raun-
verulega hugmynd um afleiðingar ofbeldis. Það er
því hætt við að raunveruleikaskynjun þessara ein-
staklinga sé eitthvað brengluð eftir þannig upplif-
anir og óhjákvæmilegt að hugleiða hvort þetta geti
verið hluti af skýringunni hvað varðar aukningu
á ofbeldi og hversu ófyrirleitið, grimmdarlegt og
miskunnarlaust ofbeldi er orðið.
Ofbeldi er ekki bara heilsufarslegt vandamál
heldur þjóðfélagslegt. Kostnaður vegna heilbrigði-
skerfisins er mikill og öll erum við sammála um það
að við viljum hafa gott heilbrigðiskerfi. Það er því
sorglegt að horfa uppá það að ein helsta heilbrigð-
isvá samtímans eru afleiðingar þess að menn eru
Emil L.
Sigurðsson
Höfundur er heimilislæknir á
Sólvangi í Hafnarfirði og situr
í ritstjórn Læknablaðsins.
Læknablaðið 2005/91 323