Læknablaðið - 15.04.2005, Blaðsíða 31

FRÆÐIGREINAR / TAUGASÁLFRÆÐI
út (14, 15). Sé það rétt að ýfingaráhrifin tengist
verkan eftirtektarinnar má búast við því að ýfing-
aráhrifin leiði til breytinga á vinnslu þeirra heila-
svæða sem einmitt tengjast verkan eftirtektarinnar.
Með þessa tilgátu að vopni voru gerðar rannsóknir
ágaumstols-sjúklingum (7) auk segulómmyndunar-
rannsóknar (8).
Ýfingaráhrif hjá sjúklingum með gaumstol
(hemispatial neglect)
Ef eftirtektin skiptir lykilmáli í ýfingaráhrifunum
er rökrétt að spyrja hvernig ýfingin birtist hjá
sjúklingum sem þjást af truflunum á verkan eftir-
tektarinnar í kjölfar heilablóðfalls. Taugabilunin
gaumstol (hemispatial neglect) (16-19) lýsir sér
þannig að sjúklingar virðast ekki veita áreitum í
öðru sjónsviði nægilega athygli (oftast því vinstra).
Þessir sjúklingar eru lfklegir til þess að leiða hjá
sér áreiti í vinstra sjónsviði, eins og þeir sjái þau
ekki. Ef þessir sjúklingar eru beðnir um að draga
lárétta línu í gegnum hverja lóðrétta línu í fylki
lóðréttra lína eru þeir líklegir til þess að draga
einungis láréttar línur í gegnum lóðréttu línurnar
í hægra sjónsviði en sleppa línunum í vinstra sjón-
sviði. Ef þeir eru beðnir um að skipta láréttri línu
(til dæmis 20 cm langri) í tvennt með því að draga
lóðrétta línu í gegnum hana er línan oft nokkrum
sentimetrum hægra megin við hina raunverulega
miðju Iínunnar (sjá til dæmis 20).
Gaumstol kemur venjulega til í kjölfar heila-
skemmda á hægra hvirfilblaði í heila (í kringum
neðri hvirfilbleðil (Lobulus Parietal Inferior) og
jafnframt á efri gagnaugagára (Gyrus Temporalis
Superior) við mót hnakka- og gagnaugablaðs).
Það er rétt að taka fram að deilt hefur verið um
hvaða svæði skipta mestu í þessu samhengi, og
haldið hefur verið fram (17) að gaumstol verði
vegna skemmdar á svæðum í gagnaugablaði (ná-
lægt mótum gagnaugablaðs og hvirfilblaðs, á efri
gagnaugagára)2.1 gaumstoli er ekki um truflanir á
sjónskynjun sem slíkri að ræða því að sjónskerpa
þessara sjúklinga er oftast frekar eðlileg (enda eru
sjónsvæði í rákaberki hnakkablaðs (striate cortex)
ósködduð hjá þessum sjúklingum, mynd 2).
Könnuð voru ýfingaráhrif (7) hjá gaumstols-
sjúklingum í sjónleitarverkefni svipuðu því sem
Maljkovic & Nakayama (2) notuðu3 (mynd 1).
2 Oft getur verið erfitt að skilja á milli slíkra kenninga vegna
þess að í mörgum sjúklingum með gaumstol ná skemmdir yfir
vítt svæði, bæði í hvirfil- og gagnaugablaði, og erfitt að benda
á eitt svæði heilans sem verður að vera skemmt til þess að
gaumstol komi fram.
3 Það er rétt að taka fram að í báðum rannsóknunum athug-
uðum við til samanburðar frammistöðu nokkura heilbrigðra
einstaklinga á svipuðum aldri og sjúklingarnir (eða eldri). Þeir
sýndu allir mjög venjulegt mynstur ýfingaráhrifa; mjög hlið-
stætt yngri einstaklingum sem við prófuðum. Því var útilokað
að afbrigðilegt ýfmgamynstur væri til komið vegna aldurs þátt-
takenda en ekki gaumstolsins.
Mynd 2. Skemmdir á livirfilblaði á sjúklingum sem rannsakaðir voru. A sýnir 12 ás-
sneiðmyndir sem sýna skemmd í heila sjúklings DO (í svörtu). B sýnir á sama hátt
skemmdir í Iteila sjúklings CN.
Mynd 3. Frammistaða
sjúklinganna tveggja (DO
og CN) ífyrri tilraun.
Myndin sýnir hversu fljótir
þeir vorti að svara því hvar
skorið var afmarkáreitinu
eftir því hversu oft mar-
káreitið var birt á sama
stað í röð frá einni umferð
til þeirrar nœstu (A) og
hversu oft litur markáreit-
isins var endurtekinn (B).
ViUumörk sýna staðalvillu
fyrir hvert meðaltal.
Notaðar voru tvær mismunandi útgáfur af verk-
efninu; í fyrri útgáfunni af tilrauninni voru tíglarnir
birtir á skjánum þar til sjúklingarnir svöruðu til
um hvort skorið hafði verið ofan eða neðan af
marktíglinum (sem hafði annan lit en hinir tveir
tíglarnir). Athuguð var frammistaða tveggja
gaumstolssjúklinga á þessu verkefni. Þeir voru
prófaðir nokkrum sinnum í allt, tveimur til fimm
mánuðum eftir heilablæðinguna sem olli gaum-
stolinu. Báðir höfðu skemmdir á neðri hvirfilbleðli
(lobulus parietalis inferior) og efri gagnaugagára
(gyrus temporalis superios) á mótum hnakka- og
gagnaugablaðs (mynd 2) en sjónbörkur beggja var
óskemmdur.
Niðurstöðurnar úr þessari fyrri tilraun eru á
mynd 3A. Eins og sjá má lækkar svartíminn eftir
því sem litur markáreitisins er endurtekinn og jafn-
framt lækkar svartíminn eftir því sem markáreitið
birtast oftar á sama stað hjá þessum tveimur sjúk-
lingum. Þessi ýfingaráhrif virðast því vera ósködd-
uð hjá þessum sjúklingum því ýfingaráhrifin eru til
Læknablaðið 2005/91 347