Læknablaðið - 15.04.2005, Blaðsíða 16

FRÆÐIGREINAR / MELTINGARSJÚKDÓMAR
vegi (SEM) eru mjög algengir á íslandi. Tvær
tegundir SEM voru skilgreindar, meltuónot og
iðraólga. Meltuónot, meðal eða slæm, fundust hjá
17,8% og 30,9% uppfylltu Manning skilgreining-
arnar um iðraólgu. Iðraólga er marktækt algengara
hjá konum en körlum og lækkar tíðnin með hverj-
um áratug í aldri hjá báðum tegundum sjúkdóm-
anna. Pað er marktæk skörun á milli tegunda en
í heildina stendur tíðni marktæks SEM í um 35%
hjá Islendingum.
Pað eru nokkrir þættir sem geta haft áhrif á tíðni
SEM. Þeir mikilvægustu eru þjóðerni og þau grein-
ingarviðmið sem notuð eru. DIGEST-rannsóknin
kannaði algengi einkenna í efri meltingarvegi
(meltuónot) á þriggja mánaða tímabili á 10 stöðum
víðs vegar um heiminn og sýndi algengi á bilinu
9,4% (Japan) til 41,8% (Bandaríkin) með því að
nota sömu greiningarviðmið á öllum stöðunum.
Aðrar rannsóknir hafa sýnt fram á mikla breidd í
algengi einkenna í efri meltingarvegi (meltuónot)
sem er að mestu skýrð með notkun mismunandi
viðmiða til greiningar (6). Sama á við um iðraólgu
(22). Okkar rannsókn notar sama spurningalista
og notaður var í Olmsted County (27, 31). Báðar
rannsóknirnar voru gerðar að mestu leyti á úrtaki
af hvítum kynþætti með sambærilega félagslega
og efnahagslega stöðu og báðar rannsóknirnar
könnuðu algengi meltuónota og iðraólgu með
sama spurningalista á sama tíma. Algengi iðraólgu
er hærra á íslandi (30,9% á móti 17% í Olmstead
County) og bendir þetta til að um raunverulegan
mun á algengi sé að ræða sem ekki stafar af að-
ferðafræðilegum þáttum eða félags- eða lýðfræði-
legri skekkju. Til eru aðrar rannsóknir sem gerðar
eru á algengi meltuónota (6, 7) eða iðraólgu (10)
hvors um sig, en okkar rannsókn, sem kannar al-
gengi beggja sjúkdóma með sama spurningalista,
sýnir eina hæstu tíðni SEM.
Meltuónot eru tengd neyslu áfengis, reykingum
og töku aspiríns, parasetamóls og verkja- og gigt-
arlyfja. Einstaklingar með meltuónot leita oftar
eftir læknisaðstoð, neyta meiri lyfja sem ekki eru
lyfseðilsskyld og eru oftar frá vinnu. Iðraólga er
oft tengd meltuónotum, þunglyndi, botnlangatöku
og tíðaverkjum. Grunur er um að aukin tíðni botn-
langatöku sé vegna rangrar greiningar (32).
Hátt algengi SEM á íslandi vekur spurningar.
Eru einhverjir félagslegir eða sálfræðilegir þættir
í íslensku samfélagi sem eru meira streituvaldandi
en hjá öðrum þjóðum? Streituvaldar sem tengjast
iðraólgu hafa verið flokkaðir og er þeim öllum
sameiginlegt að um langvarandi streitu er að ræða
(11) og má finna slíka streituvalda í íslensku sam-
félagi. í skýrslu Landlæknisembættis „Áherslur
til heilsueflingar“ (kafla 3.2) er talað um marga
streituþætti sem hafa aukist í íslensku samfélagi
(33) en ekki er gerður beinn samanburður við aðr-
ar þjóðir. Beinn samanburður liggur fyrir um mikið
vinnuálag. Islendingar vinna 48,5 vinnustundir á
viku, en flestar Evrópuþjóðir vinna um 42 klukku-
stundir (34). Ennfremur er neysla þunglyndislyfja
um 40 DDD/dag, sem er tvöfalt meira en á hinum
Norðurlöndunum (35). Hvorutveggja er vísbend-
ing um streituálag í samfélaginu. Sterk tengsl geð-
vefrænna einkenna við iðraólgu benda til þess að
ef tvíþætta kenningin um uppruna iðraólgu er rétt
þá er helsta orsökin á íslandi sálfræðileg og tengist
sennilega þeim þáttum sem raktir eru hér að ofan.
Rannsókn okkar hefur leitt í ljós að um 35%
Islendinga uppfylla skilmerki um SEM. Það er ekki
þar með verið að sjúkdómsvæða 35% íslendinga.
Meirihluti þessa hóps leitar ekki læknis, gerir sér
grein fyrir sambandi einkenna og streitu og leysir
málin á eigin forsendum. Hið háa algengi SEM
gerir nauðsynlegt að heilbrigðisstéttir séu vel upp-
lýstar um eðli SEM og veiti góða þjónustu þeim
sem þangað leita. Þjónustan er fyrst og fremst fólg-
in í því að útiloka vefræna sjúkdóma þar sem það á
við. Einnig að fara yfir streituþætti og mataræði og
síðan að veita upplýsingar um eðli og gang SEM og
að gera sjúklingum fært að lifa með einkennin en
jafnframt að hafa nokkra stjórn á þeim. Vefsíður
geta verið mjög gagnlegar fyrir almenning, sjúk-
linga og heilbrigðisstéttir og má meðal annars vísa
á vefsíðu Félags íslenskra Meltingarsérfræðinga
www.gasiro.is og www.doktor.is. Rétt er að benda á
að leita þarl' undir nöfnunum ristilkrampar og/eða
iðraólga.
Þakkir
Rúnari Vilhjálmsyni er þökkuð aðstoð með að-
ferðafræðileg atriði við uppsetningu rannsóknar-
innar. Hjörleifi Þórarinssyni framkvæmdastjóra
GlaxoSmithKline er þakkaður stuðningur og vel-
vild. Þátttakendum er sérstaklega þakkað fyrir að
gefa sér tíma við útfyllingu spurningalistans.
Styrkir.
GlaxoSmithKline (GlaxoWellcome), Astra (Astra-
Zeneca), Delta (Actavis), Vísindasjóður Land-
spítala, Vísinda- og tækjasjóður rannsóknastofu í
meltingarsjúkdómum, Landspítala, Framþróunar-
sjóður NM Pharma.
Heimildir
1. Talley NJ, Koch KL, Koch M, Nyren O, V. S. Functional
dyspepsia: a classification with guidelines for diagnosis and
management. Gastroenterol Intl 1991; 4: 145-60.
2. Colin-Jones DG, Bodemar G, Crean G, Freston J, Gugler R, et
al. Management of dyspepsia: report of a working party. Lancet
1988; 1: 576-9.
3. Talley NJ, Stanghellini V, Heading RC, Koch KL, Malagelada
J R, Tytgat GN. Functional gastroduodenal disorders. Gut 1999;
45 Suppl 2:1137-42.
332 Læknablaðið 2005/91