Læknablaðið - 15.01.2008, Blaðsíða 7

Bjarni
Þjóðleifsson
bjarnit@landspitali. is
Höfundur er meltingarlæknir
á Landspítala.
Cirrhosis hepatis, viral
hepatitis C and alcohol
consumption in lceland
Bjarni Thjodleifsson
MD. Ph D.
Head of Gastroenterology
Department of Medicine
Landspitali University
Hospital
Reykjavik
lceland
RITSTJÓRNARGREINAR
Skorpulifur, lifrarbólga C og
áfengisneysla á Islandi
Nýgengi skorpulifrar á íslandi er hið lægsta sem
þekkist meðal vestrænna þjóða. Rannsókn fyrir
tímabilið 1950-1990 sýndi að nýgengi var að
meðaltali 4,8 tilfelli árlega fyrir 100.000 íbúa (1).
Á árunum 1994-2003 var nýgengi 3,4 sem er 4-6
sinnum lægra en hjá flestum öðrum vestrænum
þjóðum (2). Skorpulifur er endastig margra ólíkra
sjúkdóma en meðal vestrænna þjóða er alkóhól-
ismi langalgengasta orsökin (50-70%) og næst
á eftir kemur lifrarbólga C (8-12%), en ef þessir
sjúkdómar fara saman þá margfaldast skaðsemin.
Lifrarbólga C er nýr sjúkdómur á Islandi, mest
bundin við fíkniefnaneytendur og alls hafa um
1100 einstaklingar greinst með lifrarbólgu C á
íslandi. í þessu tölublaði Læknablaðsins er grein
um 97 einstaklinga úr þessum hópi sem fóru í
lifrarsýnatöku og var könnuð bólguvirkni og
bandvefsmyndun og tengsl við klíníska þætti. Um
73% sjúklinga höfðu enga/mjög væga bólgu og
86% voru með enga/mjög væga bandvefsmyndun
og einungis fjórir höfðu skorpulifur. Þessi lága
tíðni er ekki alveg óvænt þar sem meðgöngutími
skorpulifrar er 10-30 ár og flestir höfðu verið sýktir
í minna en 10 ár.
Nýgengi skorpulifrar meðal þjóða gefur
vísbendingu um forvarnir og heilbrigðisþjón-
ustu varðandi alkóhólisma og lifrarbólgu C.
Áfengisstefna íslendinga er að minnsta kosti
þríþætt: Fyrsta stig hefur það markmið að
lágmarka skaðsemi af áfengisneyslu með því
að halda heildarneyslu í skefjum. Fjöldi rann-
sókna frá mörgum löndum hefur sýnt fram á að
skaðsemi áfengis á líkamsheilsu og samfélag sé
í réttu hlutfalli við heildarneyslu. Annað stig er
að greina og veita meðferð þeim sem ánetjast
áfengisfíkn (alkóhólisma). Þriðja stig er að veita
meðferð þeim sem hafa skaðað heilsu sína með
ofnotkun áfengis. Áfengisstefnan náði markmiði
sínu varðandi neyslustýringu fram að 1980, en
þá var neyslan <3 lítrar/ár af vínanda á íbúa 15
ára og eldri, eða 3-6 sinnum minni neysla en hjá
öðrum Evrópuþjóðum. Á árunum 1980-2005 jókst
neyslan úr 2,9 í 6,4 lítra/ár. Árið 1989 varð breyt-
ing á neyslumynstri þegar bjórbanni var aflétt og
féll þá hlutur sterkra vína í heildarneyslu úr 77%
niður í 20% á árinu 2004. Það er athyglisvert að
nýgengi skorpulifrar 1950-2003 hefur minnkað
um 27% á sama tíma og áfengisneysla hefur aukist
um 120%. Stýring á heildameyslu áfengis er mjög
gróft tæki til að lágmarka áfengisskaða og tíðni
skorpulifrar ræðst af mörgum öðrum þáttum.
Meðgöngutími skorpulifrar er 10-30 ár og áhrif
aukinnar neyslu seinustu 10 ára gætu átt eftir að
koma fram, sérstaklega samlegðaráhrifin við lifr-
arbólgu C. Minni neysla á sterkum drykkjum með
tilkomu bjórs bendir til meinlausari drykkjusiða.
Áfengistengdum vandamálum (ofbeldisbrot, ölv-
unarakstur, slys af völdum ölvunaraksturs og
ölvun á almannafæri) hefur heldur ekki fjölgað á
tímabilinu 1990-2004 þrátt fyrir 46% aukningu í
áfengisneyslu (3).
Líklegast er að öflugar aðgerðir á stigi tvö hafi
komið í veg fyrir að aukin heildameysla á áfengi
komi fram í auknum líkams- eða samfélagsskaða.
Árið 2002 voru 204 rúm/100.000 fyrir afeitrun,
endurhæfingu og eftirmeðferð alkóhólista og
fíkniefnaneytenda (3). Árið 2004 höfðu 6,8% full-
orðinna íslendinga verið lagðir inn á Vog. AA er
ennfremur mjög virkt á íslandi. Fjöldi AA funda
á viku/10.000 íbúa eru 12-14 sem er sexfalt meiri
virkni en í Svíþjóð. Tiltölulega fáir Islendingar
þurfa á þriðja stigs aðstoð að halda en í öðrum
löndum getur fjórðungur af heilbrigðisútgjöldum
verið tengdur heilsutjóni af völdum alkóhóls.
Áfengisstefna Islendinga hefur borið góðan ár-
angur. Þrátt fyrir aukningu á heildarneyslu á sein-
ustu árum er neysla Islendinga ennþá sú lægsta
sem finnst meðal Evrópuþjóða. Árangur þessarar
stefnu og af mjög virkum annars stigs forvörnum
kemur fram í lægsta nýgengi skorpulifrar sem
þekkist meðal vestrænna þjóða. Ölvunardrykkja
og slæmir drykkjusiðir svara sennilega lítið þeim
forvarnaraðgerðum sem hér er lýst og þarf að
beita þar sértækum aðgerðum sem eru utan við
efni þessa pistils.
Heimildir
1. Lúðvíksdóttir D, Skúlason H, Jakobsson F, Þórisdóttir
A, Cariglia N, Magnusson B, et al. Epidemiology of
liver cirrhosis morbidity and mortality in Iceland. Eur J
Gastroenterol Hepatol 1997; 9: 61-6.
2. Gunnarsdóttir S, Þjóðleifsson B, Cariglia N, Ólafsson S,
Bjömsson E. Nýgengi, orsakir og horfur sjúklinga með
skorpulifur á íslandi og í Svíþjóð. Læknablaðið 2006;Fylgirit
52:E 13.
3. Ólafsdóttir H. Trends in alcohol consumption and alcohol-
related harms in Iceland. Nordic studies on alcohol and
dmgs 2007; 24(Supplement): 47-60.
LÆKNAblaðið 2008/94 7