Læknablaðið - 15.01.2008, Blaðsíða 75

UMRÆÐUR O G FRÉTTIR
í O R Ð 2 0 5
Jóhann Heiðar
Jóhannsson
johannhjtglandspitali. is
Umræðuhópur
Panel
í 196. pistli (Læknablaðið 2007; 93: 239) voru til-
greind ensku orðin panel og panel discussion,
sem notuð hafa verið í tengslum við opna umræðu
valins hóps, við eða fyrir framan áheyrendur.
Undirritaður tilgreindi íslensku heitin umræða og
umræðuhópur til að nota í þessu samhengi. Bent
var á að nafnorðið panel væri sennilega komið
inn í miðaldaensku úr frönsku, en þar hefði það
upphaflega merkt hluti af einhverju.
Þorkell Jóhannesson sendi stuttu síðar tölvu-
póst með þessum orðum: Ég er ekki ósammála
þýðingunni á PANEL í þessu samhengi. Orðið er
réttilega komið úr frönsku í ensku, en á rætur sínar í
miðaldalatínu, PANNELLUS, sem er smækkuð mynd
úr PANNUS, en pannus á sér gildar merkingar í
læknisfræði (t.d. pannus corneae). Upphaflega merk-
ingin getur því trauðla verið „hluti af einhverju"
eins og þú skrifar. Mér skilst raunar, að upphaflega
merkingin lwfi verið ferhyrndur klútur eða eitthvað
slíkt. í ensku hefur orðið síðan fengið fjölda yfirfærðra
merkinga (t.d. kviðdómur) og kemur fyrir í ýmsum
samsetningum (t.d. panel-doctors).
Ekki sammála
Undirritaður hefur stundum lagst gegn tillögum
Þorkels, eins og sjá má til dæmis í pistlum 35,67 og
172. Allt hefur það verið í góðu, utan einu sinni. Þá
hringdi Þorkell og var nokkuð hvass eftir að einn
pistillinn hafði birst og ítrekaði af ákefð tillögu
sína, sem undirritaður hafði andmælt. Báðir end-
urtóku röksemdir sínar og hvorugur gaf sig þar
til Þorkell kvaddi skyndilega með þessum orðum:
„Jæja, ég nenni ekkiþessu þvargi lengur." Ekki leið þó
á löngu þar til næsta tillaga barst.
Hljóðritun
í 198. pistli (Læknablaðið 2007; 93: 445) var fjallað
um texta og fræðiheiti í nýlegri Handbók í lyf-
læknisfræði. Meðal annars var minnst á hljóðritun
efnaheita og lyfjasamheita á íslensku. Sett var
fram ósk um að hljóðritunarskrefið yrði stigið til
fulls, þannig að s eða k kæmi alltaf í stað c, eins
og við ætti, og að s kæmi alltaf í stað z (salicýlat
verði salisýlat og prómetazín verði prómetasín).
Sömuleiðis var lagt til að íslensku broddstafirnir
yrðu hiklaust notaðir þannig að ritað væri í en
ekki i (nítró- en ekki nitró-) og ó en ekki o (fenól-
en ekki fenol-) þegar við ætti.
Frá Þorkeli barst síðan þetta: Eg er þér sammála
um broddstafina. Raunar fellur mér fyrir brjóst, að
ýmsir, einkum ekki læknislærðir menn, bögglast með
„nitur" í stað „nítur", sem á sér fallega hliðstæðu í
„mítur", þegar þeir vilja ekki sætta sig við að nota hið
gamalþekkta orð köfnunarefni.
Önghljóð og hvæs
Síðasti íðorðapistill var helgaður Þorkeli
Jóhannessyni til að þakka fyrir þátttöku hans og
þann áhuga sem hann hefur ætíð sýnt íðorða-
smíðinni. Athugasemdir frá Þorkeli hafa nú birst
í sextán pistlum, ef rétt er talið, og skal nú getið
þeirrar sem síðast barst.
í 201. pistli (Læknablaðið 2007; 93: 445) var
fjallað um hvernig þýða ætti orðið wheezing í
læknisfræðilegum textum. Niðurstaða undir-
ritaðs var sú að wheezing mætti þýða á tvo vegu:
1. önghljóð, þegar vísað er til hátóna flautu- eða
blísturshljóða sem heyrast við lungnahlustun, og
2. hvæsandi eða másandi öndun, þegar vísað er
til öndunarhljóða sem sjúklingur eða nærstaddir
heyra. Bent var á að uppruna ensku sagnarinnar to
wheeze mætti rekja um miðaldaensku (whese) og
fornensku (hwæsan) og síðan til íslensku (huæsa).
Þorkell vildi þá bæta þessu við: Til gamans
vil ég benda á að anglósaxneska orðið „hwesan" eða
„hvæsan" er einnig rótskylt „hwösta" á því máli, sem
orðið er að „husten" íþýsku og svo vitanlega enn nær
stofni að „hósta" á íslensku.
Early mobilization
Albert Páll Sigurðsson, taugasjúkdómalæknir,
sendi beiðni um gott íslenskt heiti sem nota mætti í
stað ensku samsetningarinnar early mobilization.
Hugtakið felur í sér að sjúklingar eru virkjaðir
fljótt eftir aðgerð eða sjúkdómsáfall (svo sem slag),
og fengnir til að hreyfa sig í rúmi, fara á fætur og
sinna eigin þörfum eins og hægt er.
Fjallað var um orðið mobilization í pistlum
167,194 og 195. Fram kom að notkunarsviðin væru
mörg og að orðið væri notað um: 1. útleysingu
frumna úr beinmerg, 2. útlosun efna úrforðabúri í vefj-
um eða frumum í líffæri, 3. virkjun varnarviðbragða,
4. ræsingu liðsauka á stofnun til vinnu eða í útkall, 5.
losun líjfæris úr samvöxtum eða náttúrulegri festingu
við skurðaðgerð og 6. liðkun liða og liðamóta.
Snemmvirkjun
Við ofanritað mætti nú bæta: 7. virkjun sjúklinga
til að hreyfa sig. Undirritaður setti strax saman úr
þessum efniviði nafnorðið snemmvirkjun sem
þýðingu á early mobilization. Kallað er eftir fleiri
hugmyndum eða athugasemdum.
LÆKNAblaðið 2008/94 75