Læknablaðið - 15.01.2008, Blaðsíða 53

UMRÆÐUR O G FRETTIR
LYFJAIÐNAÐURINN OG ÞRÓUNARLÖND
• I Úganda fundust árið 2003 tveir gámar fullir
af gjafalyfjum sem voru ónothæf vegna þess
að ýmist uppfylltu þau ekki gæðastaðla, voru
útrunnin eða svöruðu ekki þörfum landsins.
Förgun krafðist mikilla fjármuna sem ekki voru
til.
Lyfjaþróun á grunni aldagamallar
þekkingar og hefða
Náttúra Namibíu er töfrandi en grimm. Landið er
geysilega þurrt og eyðimerkur þekja stóran hluta
þess. Sanfólkið í Kalaharieyðimörkinni hefur í
aldanna rás þurft að læra að nýta fátæklegar og
á tíðum einkennilegar gjafir náttúrunnar sér til
lífsbjargar. Þar á meðal er plantan Hoodia gordinii.
Þessi planta hefur nýst Sanfólkinu til þess að
kveða niður hungurtilfinningu á erfiðum tímum.
Eftir að það uppgötvaðist að vinna mætti úr
plöntunni megrunarlyf inn á risavaxinn velmeg-
unarmarkað Vesturlanda, fóru hjólin að snúast.
Einkaleyfi var tekið út fyrir lífvirka efnið P57.
í þeirri umræðu sem fylgdi „uppgötvun"
vestrænna vísindamanna fór lítið í upphafi fyrir
umræðu um hvort raunverulegir uppgötvendur
hins virka efnis, það er San, fengju einhvern arð
af uppgötvun sinni. Suður-afrískur mannréttinda-
lögfræðingur, Roger Chennells að nafni, tók upp
mál þeirra og fékk suður-afrísk yfirvöld til að taka
málið upp á sína arma. Málinu lyktaði með því að
þeir fá greiðslur sem hlutfall af vörðugreiðslum,
en það var talið geta verið fordæmisgefandi fyrir
aðra frumbyggja í heiminum, sem búa yfir þekk-
ingu sem lyfjafyrirtæki geta nýtt (25).
Síðan þá hefur orðið allnokkur alþjóðleg
umræða á þessu sviði (26) og í mars síðastliðn-
um tilkynnti Alþjóðaviðskiptastofnunin að hún
myndi endurskoða ákvæði í TRIPs samningnum í
samhengi við sáttmálann um verndun líffræðilegs
fjölbreytileika, en þar er kveðið á um jafnræði í
dreifingu ágóða ávinnings sem til verður vegna
sjálfbærrar nýtingar á grunni líffræðilegs fjöl-
breytileika.
Samvinnuverkefni iðnaðar og
hjálparstofnana - PPP
I þeirri umfjöllun sem hér hefur farið á undan
hefur verið komið víða við, en af henni virðist
mega ráða að lyfjafyrirtæki séu upphaf alls ills
þegar kemur að samskiptum þeirra við viðkvæma
hópa manna. Það er auðvitað alls ekki svo. Eins og
getið var um í upphafi hefur fólk almennt miklar
væntingar til þróunarstarfsemi lyfjafyrirtækja og
uppgötvanir á sviði lyfjafræði hafa vegið þungt
við að leysa mörg alvarleg heilbrigðisvandamál.
Frá aldamótum virðist mega greina ákveðinn við- Hoodia gordinii. Mynd:
snúning í samskiptum lyfjafyrirtækja við almenn- ÓlöfÝrr Atladóttir
ing í þriðja heiminum. Ef til vill má rekja þennan
viðsnúning til aukins þrýstings frá ráðamönnum
í þróunarríkjum, til dæmis á vettvangi WTO.
Kannski skiptir máli að um síðustu aldamót komu
upp margvísleg hneyksli sem skóku grunnstoðir
þess trausts sem ríkja þarf milli almennings og
lyfjageirans. Einnig geta ný viðhorf í stjórnun og
rekstri og aukinn þrýstingur almennings á það að
fyrirtæki takist á hendur samfélagslegar skyldur
(27) haft áhrif og í því samhengi má rýna í vaxandi
umræðu um aðild einkageirans að þróunaraðstoð
og þróunarsamvinnu.
Samvinna einkageirans og hins opinbera á
ýmsum sviðum opinberra framkvæmda hefur
verið vaxandi á undanförnum áratugum (28).
Þetta er í anda þeirra nýju strauma að í stað þess
að líta á einkageirann og hið opinbera sem tvo
andstæða póla sé litið á þessi tvö rekstrarform sem
mismunandi mögulegar leiðir að sameiginlegum
markmiðum.
Aðild einkageirans að opinberri þróunaraðstoð
getur verið með ýmsum hætti. í handbók danska
utanríkisráðuneytisins um málefnið frá árinu 2006
er gerð grein fyrir nálgunarleiðum með mismik-
illi aðkomu ríkisvaldsins. Þeim leiðum má skipta
í tvo hópa. Annars vegar er um að ræða verkefni
sem miða að þróun einkageirans þar sem um er
að ræða samstarf einkafyrirtækja í Danmörku
og þróunarlanda með óbeinni þátttöku hins op-
inbera. Hins vegar hafa opinberir aðilar í þróun-
arsamvinnu samstarf við fyrirtæki og stofnanir í
Danmörku um ákveðin verkefni (PPP). Auk þess-
LÆKNAblaðið 2008/94 53