Læknablaðið - 15.06.2008, Blaðsíða 23

FRÆÐIGREINAR
RANNSÓKNIR
ar og það gæti hafa haft áhrif á svörin. Þó framlag
Astráðs sé sennilega mikilvægt geta læknanem-
ar aðeins sinnt hluta fræðslunnar. Til að breyta
viðhorfum þarf meira en tveggja klukkustunda
jafningjafræðslu þó sú aðferð gefi betri árangur
en upplýsingagjöf fullorðinna (20, 21). Fræðsla
Astráðs virtist hafa haft nokkur áhrif á vetrinum
2005-2006. Nýtt námsefni frá árinu 2006 um kyn-
fræðslu er ætlað nemendum á seinni stigum
grunnskólans. Þar er fjallað á opinskáan hátt um
flest það sem við kemur kynþroska, getnaðarvöm-
um, kynsjúkdómum, getnaði, æxlun og upphafi
kynlífsiðkunar (22). Fjölþættari fræðsla ætti að
tryggja að unglingarnir fái nægar upplýsingar og
tileinki sér rétt gildismat.
Það virtist almennt viðhorf að eðlilegt sé að 14-16
ára unglingar hafi samfarir. Einungis lítið hlutfall
(um 8%) taldi þó þennan aldurshóp reiðubúinn til
að taka afleiðingunum. Fjórtán ára einstaklingur
er ekki líkamlega eða andlega reiðubúinn til
kynlífs og því valda þessar niðurstöður áhyggjum.
Rannsóknir hafa sýnt að fræðsla um kynlíf,
kynsjúkdóma og getnaðarvarnir er líkleg til að
stuðla að notkun smokksins og pillunnar, en að
kynfræðsla hafi lítil eða engin áhrif á aldur við
upphaf samfara (23). Líklegt er að félagslegir
þættir (viðmið jafnaldra) skipti meira máli en
inntak fræðslunnar.
Unglingarnir vildu minni áherslu á líffræðileg
atriði í kynfræðslu 2005-2006 miðað við 2001, en
frekar ræða kynlíf, kynsjúkdóma og hentugar
getnaðarvamir. Þetta er i samræmi við svipaða
sænska rannsókn (19). Fleiri unglingar vildu
fræðslu um klám 2005-2006. Gríðarleg aukning
hefur orðið á aðgengi að klámefni, eins og nið-
urstöður nýlegrar íslenskrar könnunar sýndu
(13). Velta má fyrir sér hvort unglingar vilji meiri
umræðu um klám af því að þau viðurkenni klám
sem fræðsluefni, eða hvort þau séu óviss um
hvað sé raunverulegt í „kynlífi" sem þar er sýnt.
Erlendar rannsóknir hafa bent til að hluti unglinga
telji klámmyndbönd vera leið til að læra um kyn-
líf (16). Áhrif klámvæðingar má ef til vill merkja í
viðhorfum strákana til kynhegðunar, í óskum um
fyrra upphaf kynlífs og fleiri rekkjunauta. Þessi
viðhorf endurspegla þó ekki endilega raunveru-
leika, enda sýna íslenskar rannsóknir að stúlkur
byrja fyrr að stunda kynlíf en strákar (24). Hér er
því frekar um að ræða persónulegar væntingar og
í sumum tilvikum brenglaða sýn strákanna á kyn-
líf. Aætlaður meðalaldur við upphaf samfara (15,5
ár) var samhljóða eldri íslenskri rannsókn (24).
Niðurstöður sýna að fræðsla frá Ástráði hafði
marktæk áhrif á þekkingu og viðhorf ungling-
anna til atriða er varða getnaðarvarnir, fóstureyð-
ingar, kynsjúkdóma og unglingaþunganir. Þetta
NauðsynlegtaÖ Steþur þurfa ekki Kynsjúkd. geta Hægtaðlækna Kynsjúkd. geta Neyðargetnaðarv.
taka p&jhié sannþ. stráks fyrir eingðngu snitast herpes smitastmeö virkar ekkief >24
fóstureyð. viösarrfarir munnmökum klstfiöafrá
sanförum
verður að teljast jákvætt í ljósi þess að fræðslan
var að jafnaði einungis 80 mínútur. Viðhorf til
getnaðarvarna var svipað og fyrir fimm árum en
jákvætt að unglingum fannst aðgengið betra. Þó
ekki hafi verið sýnt fram á að notkun hormónapill-
unnar leiði til verulegrar þyngdaraukningar (25),
þá hafði hlutfall unglinga sem höfðu áhyggjur af
þessu heldur aukist og þetta útbreidda viðhorf
gæti átt þátt í verri meðferðarheldni. Viðhorf til
neyðargetnaðarvarnar var jákvæðara en 2001 og
færri töldu neyðargetnaðarvömina valda fóst-
ureyðingu. Þeim fækkaði enn frekar eftir fræðslu.
Þekking á verkunartíma neyðargetnaðarvarnar
milli ára var nær óbreytt en batnaði talsvert milli
heimsókna. Ekki er nóg að auðvelda aðgengi að
neyðargetnaðarvörn, heldur þurfa viðhorf og
þekking unglinga og heilbrigðisstarfsfólks að
fylgjast að. I þeim löndum þar sem grunnaðgengi
í heilbrigðiskerfinu er gott, verður lítil þörf fyrir
viðbótarúrræði önnur en að ungt fólk sé meðvitað
um neyðargetnaðarvarnir og að viðhorf samfélags-
ins sé jákvætt (26). Orsök ótímabærra þungana hjá
ungu fólki þar sem almenn notkun getnaðarvarna
er góð í samfélaginu virðist oftar vera sú að vörnin
bregst heldur en að hún sé ekki notuð (27).
Breytingar á þekkingu unglinganna um kynlíf
voru minni en búist var við. Fleiri vissu 2005-
2006 en 2001 að samfarir eru ekki nauðsynlegar
til að smitast af kynsjúkdómum og þeim fjölg-
aði enn frekar eftir fræðslu. Takmörkuð þekking
ungmennanna fyrir fræðslu 2005-2006 á smitleið-
um og möguleikum á lækningu algengustu
og alvarlegustu kynsjúkdómanna vakti athygli.
Umræða um munnmök er meiri og jákvæðari og
í Bandaríkjunum finnst unglingum þau ekki eins
áhættusöm og samfarir með tilliti til kynsjúkdóma
(28). Þá var hlutfall þeirra sem töldu fyrir fræðslu
2005-2006 að lækna mætti alnæmis- og herp-
essýkingu hátt og athygli vakti að fræðslan bætti
ekki þekkingu um alnæmi. Hugsanlegt er að með
Mynd 4. Hlutfall 16 ára
unglinga sem svöruðu rétt
spurningum úr pekking-
arhluta. Hér sýndar nið-
urstöður par sem marktæk
breyting varð eftir heimsókn
frá Ástráði.
LÆKNAblaðið 2008/94 459