Læknablaðið - 15.06.2008, Blaðsíða 28

FRÆÐIGREINAR
YFIRLITSGREIN
Tafla I. Greiningaraðferð Yunus og Masi felur í sér eftirfarandi:
• Útbreiddir stoökerfisverkir I >3 mánuði frá þremur líkamssvæðum eða
meira og að ekki sé um undirliggjandi orsakaþátt að ræða, svo sem
gigt eða áverka.
• Fimm jákvæðir kvikupunktar (tafla II.)
• Eðlilegar niöurstöður hefðbundinna læknisrannsókna.
• Að minnsta kosti þrjú af eftirtöldum 10 einkennum:
Óeðlileg þreyta
Kvíöi eöa spenna
Svefntruflanir, vakna þreytt/ur
Langvinnur höfuðverkur
Iðraólga
Mjúkvefjabólgur
Dofatilfinning/náladofi í útlimum
Auknir verkir við líkamlegt álag
Auknir verkir við veörabreytingar
í börnum og ungmennum (juvenile primary fibro-
myalgia syndrome) (2). Sjúkdómurinn einkertnist
meðal annars af útbreiddum stoðkerfisverkjum,
óeðlilegri þreytu og svefntruflunum, svipað og
hjá fullorðnum (2-4). Mörg önnur einkenni fylgja
sjúkdómnum, meðal annars stirðleiki, iðraólga,
fótaóeirð, kuldanæmi, úthaldsleysi, minnisleysi,
einbeitingarskortur og depurð (2-4).
Talið hefur verið að vefjagigt hrjái 2-13%
fólks (4-9). Sennilega er sú tíðni of há því yf-
irlitsgrein frá 2006 reiknar með að algengi vefja-
gigtar sé á bilinu 0,66-4,4%, en höfundarnir skoð-
uðu 30 rannsóknargreinar sem uppfylltu skilyrði
um greiningu á vefjagigt í þýði (10). Margt bendir
til að vefjagigt sé nokkuð algeng meðal barna sem
leita til gigtarlækna (2), en fáar faraldsfræðilegar
rannsóknir eru til um það.
Vefjagigt hefur mikil áhrif á heilsu, daglega
færni og lífsgæði barna. í nýlegri rannsókn (11)
var borið saman almeimt heilsufar og lífsgæði
barna með vefjagigt (n=57), bama í krabbameins-
meðferð (n=78), barna með aðra gigtarsjúkdóma
(n=154) og heilbrigðra barna (n=3371). Lagðir
voru spurningalistar annars vegar fyrir börnin
og hins vegar fyrir foreldra þeirra. Niðurstöður
sýndu að börn og ungmenni í vefjagigtarhópnum
voru haldin meiri þreytu, svefntruflunum, einbeit-
ingarskorti og verkjum en börn í hinum hóp-
unum. Athyglisvert er að þessi hópur barna með
vefjagigt taldi líkamlega og andlega heilsu sína
marktækt lélegri en hópur barna sem var í lyfja-
eða geislameðferð vegna krabbameins. Fylgni
milli sjálfsmats barnanna á heilsu sína og mats for-
eldra þeirra var góð, sérstaklega hvað varðaði mat
á þreytu og verkjum.
Þessi samanburður milli barna og ungmenna
með vefjagigt, krabbamein eða aðra gigtarsjúk-
dóma lýsir vel hversu mikil áhrif vefjagigt getur
haft á heilsufar og lífsgæði. Þessar niðurstöður
undirstrika þörfina fyrir markvissa meðferð fyrir
þennan sjúklingahóp, byggða á skilningi og þekk-
ingu á meðferðarúrræðum.
Einkenni
Sjúkdómsmynd vefjagigtar hjá börnum og ung-
mennum svipar að stærstum hluta til vefjagigtar
hjá fullorðnum, en er ekki eins að öllu leyti (2,
12). Algengustu sjúkdómseinkenni barnanna eru
útbreiddir stoðkerfisverkir (94-97%), vakna þreytt
(82-100%), svefntruflanir (67-94%), óeðlileg þreyta
(81-97%), stirðleiki (77-79%), höfuðverkur (53-
82%) og mjúkvefjabólgur (59-61%). Önnur algeng
einkenni eru iðraólga, tíðaverkir, dofatilfinning,
kvíði og depurð.
Helsti munur á einkennum vefjagigtar fullorð-
inna og bama og ungmenna er að yngri aldurs-
hópurinn hefur meiri mjúkvefjabólgur, færri virka
kvikupunkta (tenderpoints) (2,12) og svefntruflun
þeirra er annarrar gerðar (13). Hjá börnum og
ungmennum er alfa-bylgju truflun (the alpha (7.5
-11 Hz) EEG sleep arousal disorder) ekki jafnmikil
og hjá fullorðnum, en þau eru órólegri í svefni og
þjást af lotu-hreyfiröskun útlima (periodic limb
movement disorders, PLMS) (13).
Greining
Viðurkenndasta aðferð til að greina vefjagigt
hjá fullorðnum eru greiningarskilmerki banda-
rísku gigtlækna samtakanna (ACR, the American
College of Rheumatology) en þau voru gefin út
árið 1990 (14). ACR greiningarskilmerkin hafa
aldrei verið stöðluð fyrir börn (15), en ýmsir telja
viðmiðin of þröng fyrir börn sem gæti leitt til þess
að vefjagigt verði vangreind í þessum aldurshópi
(2, 16, 17). Því settu Yunus og Masi fram breytt
greiningarviðmið fyrir börn og ungmenni undir 18
ára aldri (2). Samkvæmt þeim er einstaklingur að
öllum líkindum með vefjagigt gefi hann sögu um
útbreidda verki frá þremur af fjórum líkamssvæð-
um (það er í efri hluta líkamans hægra og vinstra
megin og í neðri hluta líkamans hægra og vinstra
megin) í minnst þrjá mánuði og hafi við þreifingu
að minnsta kosti fimm virka kvikupunkta af 18
(tafla I og II). Hjá fullorðnum eru kvikupunktar
metnir með því að þrýsta með fjögurra kílógramma
þrýstingi en mælt hefur verið með því að notaður
sé þriggja kílógramma þrýstingur í stað fjögurra til
greiningar á kvikupunktum hjá börnum og ung-
mennum (18). ACR sjúkdómsskilmerkin fyrir full-
orðna gera ráð fyrir útbreiddum verkjum í minnst
þrjá mánuði frá öllum fjórum líkamssvæðum og
virkum 11 af 18 kvikupunktum.
464 LÆKNAblaðið 2008/94