Læknablaðið - 15.06.2008, Blaðsíða 30

FRÆÐIGREINAR
YFIRLITSGREIN
styttri, þau voru mun lengur að sofna, vöktu leng-
ur yfir nóttina, svefngæði voru lakari og algengt
var að lotuhreyfiröskun útlima kæmi oft fyrir á
hverjum klukkutíma.
Meira en 90% fullorðinna vefjagigtarsjúklinga
eiga við svefntruflanir að stríða (34). Moldofsky og
félagar voru fyrstir til að varpa ljósi á líklegan þátt
þeirra í einkennamynd vefjagigtar hjá fullorðnum
árið 1975 (35), sem þeir og fleiri hafa síðan staðfest í
fleiri rannsóknum. Hjá fullorðnum eru algengustu
svefntruflanimar verulega minnkaður djúpsvefn
vegna truflana á alfabylgjum í heila (alpha (7.5
- 11 Hz) EEG sleep arousal disorder) og margar
uppvakningar yfir nóttina (36, 37). Endurteknar
alfa-bylgjur trufla djúpsvefninn og halda þannig
viðkomandi í léttari svefnstigum.
Gerð svefntruflana er því ekki að öllu leyti eins
hjá börnum og fullorðnum með vefjagigt. Lotu-
hreyfiröskun útlima er meira einkennandi svefn-
truflun barna og ungmenna, en alfa-bylgju truflun
í djúpsvefni einkennir svefntruflun fullorðinna.
Truflun á starfsemi miðtaugakerfisins
Margháttaðar truflanir á starfsemi miðtaugakerf-
isins hafa fundist hjá vefjagigtarsjúklingum og
er líklegt að rekja megi stóran hluta einkenna
sjúkdómsins til slíkra truflana (24, 38-46). Þessar
rannsóknir hafa allar verið gerðar á fullorðnum
einstaklingum og því er ekki ljóst hvort samskon-
ar truflanir fyrirfinnist hjá börnum og ungmenn-
um. Það verður þó að teljast líklegt í ljósi þess að
einkenni frá miðtaugakerfi eru svipuð hjá börnum
og fullorðnum.
Úrvinnsla á verkjaboðum hefur hvað mest verið
rannsökuð og virðist mögnun verkjaboða, miðlæg
verkjanæming (central sensitization), bæði í mænu
og í heila gegna lykilhlutverki í meingerð vefja-
gigtar (47). Vefjagigtarsjúklingar hafa ofumæmi
fyrir verkjaáreiti en einnig er skynjun á öðru áreiti
eins og hita, kulda, hljóði, snertingu, lykt og birtu
óeðlileg (47). Truflun er á starfsemi undirstúku-
heiladinguls-nýrnahettu-öxuls (hypothalamic-
pituitary-adrenal axis) og í sjálfráða taugakerfinu
hjá vefjagigtarsjúklingum (42), en bæði þessi kerfi
gegna mikilvægu hlutverki í stjórnun á streitu-
viðbrögðum líkamans og úrvinnslu verkjaboða.
Ójafnvægi hefur frmdist í magni mikilvægra
taugaboðefna í mænuvökva. Magn serótóníns og
forefni þess, tryptófans, hafa mælst lækkuð, en
serótónín temprar verkjaboð (38,39,46). Jafnframt
er magn substance P allt að þrefalt hærra í heila-
og mænuvökva vefjagigtarsjúklinga, en það
taugaboðefni magnar verki (40,41).
Nýlegar rannsóknir hafa sýnt lægri þéttni vaxt-
arhormóns, IGF-I (insulin-like growth factor-I) í
blóðvökva margra vefjagigtarsjúklinga (43-45).
Hugsanlega má rekja þennan skort til truflunar
í starfsemi undirstúku-heiladinguls-vaxtarhorm-
óns öxuls (hypothalamic-pituitary-GH axis). I
rannsókn Bennets og félaga (44) á 500 manns með
vefjagigt vora flestir þeirra með of lága þéttni á
IGF-I en einstaklingar með aðra gigtarsjúkdóma
og einstaklingar með myofascial pain syndrome
mældust með eðlilega þéttni IGF-I. Engar rann-
sóknir hafa verið gerðar á þéttni vaxtarhormóna
hjá bömum og ungmennum með vefjagigt.
Blóðflæði til heila (SPECT rannsókn) hefur
mælst óeðlilegt í vissum kjörnum í miðhluta heil-
ans hjá fólki með vefjagigt. Slíkar blóðflæðistrufl-
anir gætu verið orsakaþáttur í ýmsum einkennum,
svo sem síþreytu, einbeitingarskorti og skertu
minni (48, 49), en erfitt er að fullyrða um það.
Sálfélagslegir þættir
Þunglyndi/depurð, kvíði, einmanaleiki, forföll í
skóla og félagsleg einangrun eru algeng vandamál
hjá bömum og ungmennum með vefjagigt (16) en
rannsóknarniðurstöðum ber þó ekki alveg saman.
Reid og félagar (17) fundu engan marktækan mun
á sálrænu ástandi barna og ungmenna með vefja-
gigt, liðagigt eða heilbrigðra barna í samanburð-
arhópi en í rannsókn Yunus og Alfonse (2) töldu
70% barna með vefjagigt sig vera haldin kvíða og
55% þunglyndi samanborið við 39% heilbrigðra
barna með kvíða og 9% með þunglyndi. Svipaðar
niðurstöður hafa fengist í fleiri rannsóknum (12,
50).
Rannsókn á algengi vefjagigtar meðal bama
sem hafa orðið fyrir andlegum áföllum, einelti, of-
beldi, kynferðislegri misnotkun eða annars konar
áföllum hefur ekki verið gerð, en sýnt hefur verið
fram á tengsl milli áfalla og misbeitingar í æsku
og langvinnra verkja, meðal annars vefjagigtar á
fullorðinsárum (51). Fleiri rannsóknarniðurstöður
benda til að tengsl séu á milli áfallastreituröskunar
og vefjagigtar hjá fullorðnum (52, 53).
Ofhreyfanleiki
Tengsl milli ofhreyfanleika og vefjagigtar hafa
verið staðfest í nokkrum rannsóknum (54-56) og
hugsanlega getur ofhreyfanleiki átt þátt í þróun-
arferli vefjagigtarheilkennisins (54). Gedalia og
félagar (54) gerðu rannsókn á hvort að tengsl
væra á milli vefjagigtar og ofhreyfanleika hjá
ísraelskum skólabörnum. Þau skoðuðu 338 böm á
aldrinum níu til fimmtán ára og reyndust 43 (13%)
þeirra uppfylla greiningarviðmið ofhreyfanleika
(Carter og Bird) og 21 (6%) voru greind með vefja-
gigt með ACR greiningu. 17 af 21 (81%) barni með
466 LÆKNAblaðið 2008/94