Læknablaðið - 15.06.2008, Síða 31

FRÆÐIGREINAR
YFIRLITSGREIN
vefjagigt reyndist vera með ofhreyfanleika og 17
af 43 (40%) börnum með ofhreyfanleika greindust
með vefjagigt.
Aðrar orsakir
Hugsanlega geta fleiri þættir komið vefjagigt-
arferli í gang hjá börnum og ungmennum. Þekkt
er að slæmir áverkar á hálsi og/eða baki (57-61),
veiru- eða bakteríusýkingar (62, 63) og aðrir und-
irliggjandi sjúkdómar (64) geti hrundið af stað
vefjagigtarferli hjá fullorðnum.
Á undanförnum árum hafa vísindamenn
komið auga á tengsl milli ýmissa kvilla sem hafa
í grunninn svipaða sjúkdómsmynd og vefja-
gigt. Hugmyndir eru um að þessir kvillar geti
verið mismunandi afbrigði af sama heilkenni
(64, 65). Síþreyta (chronic fatigue syndrome) er af
mörgum talin vera sami sjúkdómur og vefjagigt,
en rannsóknir hafa sýnt að tengsl eru á milli vefja-
gigtar og síþreytu. Bell og félagar (66) skoðuðu
27 böm með síþreytu og reyndust átta (29,6%)
af þeim uppfylla greiningarviðmið vefjagigtar.
Önnur dæmi um þessi afbrigði eru næmisraskanir
(multible chemical sensitivity), mígreni, kjálka-
liðsraskanir (temporomandibular joint disorders)
og millivefjablöðrubólga (interstitial cystitis).
Chronic multi-symptoms illness (CMI) (64) og
dysregulation spectrum syndrome (DSS) (65) eru
samheiti sem notuð hafa verið yfir sjúkdómsgrein-
ingar sem eru taldar hafa sameiginlegan grunn.
Vefjagigtarheilkennið getur verið frumsjúk-
dómur (primary disease), en hann getur líka fylgt
öðrum sjúkdómum. Svo virðist sem sjúkdómar
sem valda langvinnum verkjum og trufla svefn
geti hrint af stað sjúkdómsferli vefjagigtar. Talið er
að allt að 25% sjúklinga með iktsýki (rheumatoid
arthritis), rauða úlfa (systemic lupus erythemato-
sus), hryggikt (ankylosing spondylitis) uppfylli
greiningu á vefjagigt (64).
Meðferð
Þrátt fyrir að þekkingu á vefjagigt hafi fleygt mikið
fram þá er ekki til nein meðferð sem hefur áhrif á
öll einkenni hennar. Fáar haldbærar rannsóknir
eru til á meðferðum við vefjagigt hjá börnum og
ungmennum, en úrræðin byggjast að mestu á því
sem mælt er með fyrir fullorðna með vefjagigt en
eru aðlöguð að aldri og félagslegu umhverfi (67).
Nýlega hafa verið birtar yfirlitsgreinar um
meðferð við vefjagigt, með ábendingum um ákjós-
anlegustu meðferðir byggðar á niðurstöðum hald-
bærra vísindarannsókna og reynslu sérfræðinga.
Niðurstaða Goldenbergs og félaga (68), Arnolds
(69) og Evrópusamtaka gigtarlækna (EULAR)
(70) er í flestum atriðum sú sama, að bata megi
vænta af meðferð sem felur í sér fræðslu, þátttöku
sjúklings, betri svefni, viðeigandi lyfjameðferð og
líkamsþjálfun. Einnig að sálfræðimeðferð, eink-
um hugræn atferlismeðferð, bæti líðan og ástand
vefjagigtarsjúklinga. Ábendingar þeirra er ekki
að öllu leyti hægt að yfirfæra á börn og unglinga,
einkum hvað varðar lyfjameðferðir.
Algengustu mælitæki á árangur ýmissa með-
ferðarúrræða í vefjagigt eru spurningalistar, mat á
virkni kvikupunkta með verkjamæli (dolorimetry)
eða með þrýstingi fingra, mælingu á gripstyrk og
ýmis þolpróf. FIQ spurningalistinn (Fibromyalgia
Impact Questionnaire) hefur verið mest notaður
og VAS kvarði til að meta verki.
Forsenda árangurs í meðferð við vefjagigt sem
hefur svo flókna birtingarmynd er ítarleg greining
á einkennum, mati á ástandi og meðferðarþörf
sjúklings, ásamt góðri þverfaglegri teymisvinnu
heilbrigðisstétta sem æskilegt er að komi að með-
ferð. í þverfaglegu teymi geta verið mismunandi
heilbrigðisstéttir allt eftir þörfum hvers einstak-
lings en heimilislæknir, sérfræðilæknir í geðlækn-
ingum, gigtlækningum, sjúkraþjálfari, iðjuþjálfi
og sálfræðingur eru dæmi um heilbrigðisstéttir
sem gætu myndað slíkt þverfaglegt teymi.
Fræðsla
Fræðsla hefur bætandi áhrif á mörg einkenni
vefjagigtar hjá fullorðnum, meðal annars á verki,
svefn, þreytu, lífsgæði, sjálfstraust og þol (68,
71). Sjálfshjálpamámskeið sem samanstanda af
fræðslu, hugrænni atferlismeðferð og æfingameð-
ferð eru árangursrík (72). Fræðsla í sjálfshjálp gerir
sjúklingum kleift að hafa betri stjórn á sjúkdómn-
um og að vera virkir þátttakendur í meðferðarferl-
inu.
Mikilvægt er að barnið og foreldrar þess séu
tekin inn í meðferðarteymið og að þau séu frædd
um sjúkdóminn, helstu meðferðir og ráð til að
takast á við hann. Mikilvægt er að gera þeim ljóst
að um raunverulegan sjúkdóm sé að ræða, að
einkennin séu ekki ímyndun. Kenna verður um
þátt skerts svefns, streitu, andlegs álags og lélegs
líkamsástands £ að viðhalda eða auka á einkenni
sjúkdómsins. Foreldrar verða að taka virkan þátt í
meðferðinni meðal annars til að auka virkni barns-
ins og til að hvetja það til athafna sem draga úr
verkjum og vanlíðan.
Svefn
Eitt af frumskilyrðum þess að ná árangri í meðferð
vefjagigtar er að bæta svefninn (2,13), aukin svefn-
gæði geta dregið úr stoðkerfisverkjum, þreytu og
LÆKNAblaðiö 2008/94 467