Læknablaðið - 15.06.2008, Síða 32

FRÆÐIGREINAR
YFIRLITSGREIN
depurð. Áður en gripið er til svefnbætandi lyfja er
mikilvægt að skoða svefnvenjur barnsins. I mörg-
um tilfellum er með einföldum aðgerðum hægt að
bæta svefnmynstrið án lyfjagjafar.
Þríhringlaga geðdeyfðarlyf er sá lyfjaflokk-
ur sem mest reynsla er á í meðferð vefjagigtar.
Lyfin hafa gefið ágæta raun í að dýpka svefn og
draga úr stoðkerfisverkjum. Virkni lyfjanna er
þó mjög einstaklingsbundin. Samkvæmt rann-
sóknum gagnast lyfin 25-40% fullorðinna sjúk-
linga (73). Algengasta þríhringlaga geðdeyfðar-
lyfið sem notað hefur verið í vefjagigt er amitryp-
tilín (Amilin®). Hjá börnum og ungmennum hafa
mjög litlir skammtar (10 mg) af þríhringlaga geð-
deyfðarlyfjum gefið marktækan árangur (67).
Sjúkraþjálfun/þjálfun
Hlutverk sjúkraþjálfara í meðferðarferli bama og
ungmenna með vefjagigt felst í að bæta færni og
líkamsástand, draga úr verkjum frá stoðkerfi og
hjálpa þeim að tileinka sér lífstíl sem dregur úr
einkennum sjúkdómsins.
Fræðsla og þjálfun, einkum þolþjálfun, styrkt-
arþjálfun og vatnsþjálfun eru þau meðferðarform
sjúkraþjálfara sem hafa gefið bestan árangur.
Meðferðir með lágorku laser (74), hljóðbylgjum og
blandstraumi (75) bandvefslosun/nuddi (76, 77)
og TNS rafstraumi (78) hafa einnig gefið árangur.
Ávinningur fólks með vefjagigt af því að
stunda líkamsþjálfun hefur endurtekið verið stað-
festur í rannsóknum (68, 79) og ætti því ætíð að
vera hluti af meðferð. Áhrif þjálfunar á vefjagigtar-
einkenni barna og ungmenna hafa ekki verið
rannsökuð sérstaklega, en þjálfun hefur verið hluti
af meðferð í nokkrum rartnsóknum á börnum og
ungmennum og benda þær til þess að svipaðra
áhrifa megi vænta hjá þeim og fullorðnum (12,
79). Rannsóknir á áhrifum æfingameðferðar á
börn með liðagigt (juvenile idiopathic arthritis)
benda til að sú meðferð bæti þol og auki lífsgæði
barnanna (80, 81).
Hjá fullorðnum með vefjagigt hefur árangur
af þolþjálfun (79, 82) og styrktarþjálfun (83) verið
hvað mestur, en þjálfun í vatni (79, 83, 85) hefur
einnig gefið góðan árangur. Almennur árangur
er meiri, það er fleiri einstaklingar ná árangri
og brottfall er minna, ef þjálfunarprógramm er
með litlu álagi. Jafnvel mjög róleg þjálfun eins og
QiGong hefur marktækt bætandi áhrif á heilsu og
einkenni vefjagigtarsjúklinga (79). Þjálfun hefur
þessi áhrif meðan hún er stunduð reglulega, en
ávinningur þverr smám saman ef þjálfun er hætt
(68).
Algengi vefjagigtar hefur mælst 0,16% í hópi
ungmenna í keppnisíþróttum (n=641) sem er mun
lægri tíðni en mælst hefur í öðrum rannsóknum úr
þýði grunnskóla barna (85). Þetta gæti bent til að
gott líkamsástand sé verndandi þáttur fyrir vefja-
gigt, en önnur skýring gæti verið að einstaklingar
með vefjagigt stundi síður keppnisíþróttir.
Hugræn atferlismeðferð
Margar vísindarannsóknir hafa sýnt fram á að
hugræn atferlismeðferð (cognitive behavioral
therapy) sé áhrifaríkt meðferðarform í baráttunni
við einkenni vefjagigtar (86). Niðurstöður rann-
sóknar Degotardis og félaga (87) benda til að hægt
sé að kenna börnum með vefjagigt aðferðir hug-
rænnar atferlismeðferðar til sjálfshjálpar. Meðferð
þeirra fólst í átta vikna íhlutun sem samanstóð af
verkjastjómun, bættum svefnvenjum og athöfnum
daglegs lífs. Börnunum vom meðal annars kennd-
ar aðferðir atferlisstjórnunar (cognitive restruct-
ing), slökun, að stoppa neikvæðar hugsanir og að
umbuna sér. Meðferðin hafði jákvæð áhrif á verki,
líkamleg einkenni, kvíða, þreytu og svefngæði.
Börnin bættu einnig almenna færni sína og voru
minna frá skóla. Rannsóknir Kashikar-Zuck og
félaga 2005 (88) og Walco og Ilowite 1993 (89) sýna
einnig fram á ágæti þessarar meðferðar á einkenni
vefjagigtar hjá börnum og ungmennum.
Lyfjameðferð
Gildi lyfja í meðferð vefjagigtar hafa fyrst og
fremst verið rannsökuð í fullorðnum. Þar sem
verkun flestra lyfjanna byggist á að hafa áhrif á
starfsemi miðtaugakerfisins er nauðsynlegt að
nota lyfin af varkámi í minna þroskuðu taugakerfi
barna og unglinga. Jafnframt þarf að gæta þess
að túlka jákvæðar niðurstöður úr rannsóknum á
fullorðnum með fyrirvara, þar sem þessi lyf hafa
ekki verið rannsökuð eins og gera þyrfti til að sýna
vísindalega fram á virkni þeirra, hættuleysi og þol
hjá börnum og unglingum.
Þar sem áhrif lyfjameðferðar í vefjagigt barna
og ungmenna eru lítið þekkt, þarf að meta þörf
fyrir lyfjameðferð út frá einkennum og vanda-
málum hvers einstaklings. Algengustu lyf sem
notuð eru í meðferð bama og ungmenna með
vefjagigt eru verkjalyf, bólgueyðandi gigtarlyf
(NSAID), þríliringlaga geðdeyfðarlyf og serótónín
sértæk endurupptöku hamlandi lyf (SSRI) (16).
I þeim fáu lyfjarannsóknum sem hafa verið
gerðar sérstaklega á börnum ályktuðu Yunus og
Masi (2) að bólgueyðandi gigtarlyf og verkjalyf, og
Siegel og félagar (12) að bólgueyðandi gigtarlyf og
þríhringlaga geðdeyfðarlyf hefðu bætandi áhrif á
einkenni vefjagigtar.
Fjölmargar rannsóknir hafa verið gerðar á
468 LÆKNAblaðið 2008/94