Læknablaðið - 15.11.2008, Qupperneq 60

U M R Æ Ð U R O G FRÉTTIR
S PÆ N S K A V E 1 K 1 N
Reykjavíkurapótek í Thorvaldsensstræti 6.
Fyrsta lyfjabúö á íslandi, sem síðar varð Reykjavíkurapótek, var í Nesi við Seltjörn og á rætur sínar
í stofnun landlæknisembættisins árið 1760. Árið 1833 komst lyfjabúðin í einkaeign og varflutt
í nýbyggt hús milli kirkjugarðsins og Austurvallar, á horni Thorvaldsensstrætis og Kirkjustrætis.
Síðari lyfsalar settu kvist á húsið og byggðu veglega við það til norðurs (til hægri á myndinni).
Árin 1911 -1919 var danskur lyfsali í Reykjavíkurapóteki, Peter Oluf Christensen (17). í spánsku
veikinni var mikil örtröð í apótekinu daga sem nætur (1). Leiddi það svo til þess, að bæjarstjórn
Reykjavíkur taldi í öryggisskyni nauðsyn bera til þess að stofna aðra lyfjabúð í bænum (18).
(Myndin vartekin kringum 1905; Ljósmyndasafn Reykjavíkur.).
MYND 5.
Hjúkrunarnefndin hætti svo störfum í lok
nóvember 1918. Indriði Einarsson gaf hjúkr-
unarnefndinni þau eftirmæli, sem voru að öllum
líkindum alsönn, að nefndin hefði orðið að meira
liði en menn gátu gert sér í hugarlund (13). Hér ber
þess enn að minnast, að allt þetta starf var borið
uppi af einstaklingum, flestum ólæknislærðum,
með Lárus H. Bjarnason fremstan í flokki, þótt það
nyti vissulega stuðnings opinberra aðila. Það var
því ekki að ástæðulausu, að yfirvöld, og landlækn-
ir þar með, yrðu síðan harkalega gagnrýnd fyrir
úrræðaleysi og framkvæmdaleysi í spánsku veik-
inni. Sú varð og raunin, þótt það sé ekki rakið hér.
Lýðhjálp Thors Jensens
í spánsku veikinni 1918
Maður var nefndur Runólfur Stefánsson frá Jörfa
í Kolbeinsstaðahreppi og kenndur við Holt við
Skólavörðustíg. Thor kallaði Runólf á sinn fund
(væntanlega nokkru eftir skipun hjúkrunarnefnd-
arinnar) og fól honum: .... „að ég tæki að mér
að setja upp almenningseldhús þegar í stað og
matreiða þar fyrir börn og gamalmenni og aðra,
sem gætu dregist á matgjafastaðinn". Undirskilið
var að sjálfsögðu, að þetta yrði á kostnað Thors.
Runólfur samdi síðan við Sláturfélag Suðurlands
um lán á stórum suðupottum og öðrum áhöld-
um, sem ætluð voru til niðursuðu, svo og lán á
borðum og bekkjum til þess, að fólk gæti matast
á staðnum. Þarna var byrjað að matreiða kl. 6-7 á
morgnana og haldið áfram fram á nótt. Hundruð
manna, ekki síst böm, fengu þarna mat allt til
ársloka, en þá gat Sláturfélagið ekki lengur séð af
húsnæði og búnaði. Hafði þessi starfsemi þá stað-
ið ekki skemur en 5-6 vikur. Það vekur og athygli,
að eldhúsið afgreiddi mörg matarílát af hafragraut
og mjólk handa þurfandi fólki. Líklegt er að hjúkr-
unarnefndin hafi séð um dreifingu á þessari nær-
ingu í hús í bænum.
Veigamikill hluti þess matar, sem í boði var, var
fiskur. Thor og synir hans gerðu út þrjá togara árið
1918. Var þeim haldið til veiða eins lengi og auðið
var og fiskur úr þeim notaður við matseldina.
Eins var ósoðinn fiskur afgreiddur til sjúklinga
samkvæmt læknisávísun. Að vísu veiktust áhafnir
tveggja togaranna snemma af inflúensu, en
áhöfnin á hinum þriðja þraukaði lengi þannig að
ekki skorti fisk.
Runólfur segist hafa fengið þrjár valinkunnar
konur, sem unnu í Sláturfélaginu, til liðs við
sig auk fjölda sjálfboðaliða. Svo vel vildi til, að
hvorki Runólfur né þessar traustu konur veiktust
af inflúensunni. Mikið mannfall var aftur á móti
meðal sjálfboðaliðanna og stundum með bráðum
hætti, meðan máltíðir stóðu yfir. Svo vel var enn
búið að Runólfi, að hann hafði flutningsbíl til
umráða og gat því skotið veikum mönnum heim.
Lýðhjálp Thors Jensens í spánsku veikinni stóð
óvenju breiðum fótum: Hann lét ekki aðeins veiða
fisk og kaupa annan mat í eldhúsið, heldur og
tilreiða og framreiða matinn á sinn kostnað. Það
er erfitt að finna hliðstæðu við slíka rausn. Helst
koma mér í hug sagnir um fyrirmenn í fortíð,
sem settu skála um braut þvera og veittu öllum,
heilum sem bágum, frjálsan beina.
Lyf notuð gegn inflúensunni 1918-1919
í Söguritgerðinni segir svo: „Afgreiðsla lyfjanna
fór fram óslitið bæði dag og nótt. í lyfjabúðinni og
á götunni fyrir utan hana var mikil mannþröng
allan sólarhringinn og oft varð fólk að bíða lengi
eftir lyfjum til þess að lina þjáningar hinna sjúku"
(1). Orðið „þjáning" er hér lykilorð. Öll aðgengileg
lyf voru þá réttilega eimmgis „þjáningarlinandi"
þegar best lét, án þess að ráðast gegn orsökum
veikinnar (eiginleg inflúensulyf þekktust að kalla
ekki fyrr en um síðustu aldamót). En hver voru
þessi lyf? Hér skal enn á það minnt, að aðgengilegar
heimildir um notkun lyfja í spánsku veikinni eru
talsvert í molum. Það er einkum Gunnlaugur
Einarsson, sem í skrifum sínum (2) ræðir um
notkun lyfja (í Osló!) gegn spánsku veikinni, svo
og Aksel Kristensen, lyfsali, í minningum sínum
úr Reykjavíkurapóteki (19, 20).
772 LÆKNAblaðið 2008/94