Læknablaðið - 15.12.2013, Blaðsíða 9

RITSTJÓRNARGREIN
Nálarstungur úr launsátri
- um öryggi starfsmanna á sjúkrahúsum
Magnús
Gottfreðsson
yfirlæknir á Landspítala
og prófessor við
læknadeild Háskóla
íslands
magnusgo@landspitali. is
Sjúkrahús getur verið hættulegur staður,
ekki aðeins fyrir sjúklinga heldur einnig
starfsfólk. Eftir hrun hefur mikið verið rætt
og ritað um öryggi sjúklinga, en minna er
fjallað um öryggi heilbrigðisstarfsmanna
á sínum vinnustöðum. Þekkt er að meira
en 30 mismunandi tegundir sýkla geta
borist úr sýktu blóði eða líkamsvessum
yfir í heilbrigðisstarfsfólk og valdið því
alvarlegu heilsutjóni. Mörg dæmi eru um
smit með lifrarbólguveiru B og C og jafn-
vel HIV vegna stunguslysa, en rannsóknir
sýna að þessi slys er oftast hægt að fyrir-
byggja ef rétt er staðið að málum. Erlendar
rannsóknir sýna að næstum allir læknar
lenda í því að stinga sig eða skera meðan á
námsárum stendur, sumir ítrekað. Samt er
aðeins lítill hluti þessara atvika tilkynntur
og skráður með formlegum hætti. Af ein-
hverjum ástæðum standa læknar sig ver í
þessu efni en hjúkrunarfræðingar, samt er
nýgengi stunguslysa hærra meðal lækna.
Vitneskjan um smithættuna virðist ekki
duga til að tilkynningum og forvörnum sé
nægjanlega vel sinnt. Samt sem áður eru
til ágæt bóluefni gegn lifrarbólguveiru B
sem koma í veg fyrir smit og hægt er að
veita heilbrigðisstarfsmanni tímabundna
lyfjameðferð gegn HIV ef grunur leikur
á að blóð „gjafans" sé sýkt af HIV. Engin
viðurkennd forvörn er hins vegar til gegn
lifrarbólguveiru C. Reynslan segir okkur að
örðugt getur reynst fyrir hinn nýsmitaða
að sækja rétt sinn gagnvart vinnuveitanda;
sú barátta bætist iðulega við glímuna við
heilsubrest og tekjutap.
Hvernig er staðan að þessu leyti hér
á landi? Til að svara þeirri spurningu er
nauðsynlegt að meta umfang vandans
og viðbrögð við honum á stærsta spítala
landsmanna undanfarin ár. Þess vegna er
rannsókn Ásdísar Elfarsdóttur og sam-
starfsmanna sem birt er í þessu hefti Lækim-
blaðsins afar þörf og sérstakt fagnaðarefni.
í rannsókninni er lýst faraldsfræði stungu-
óhappa, líkamsvessamengunar og bita
sem starfsmenn Landspítala urðu fyrir í
störfum sínum á árabilinu 1986-2011. Nið-
urstöðurnar sýna að í þriðjungi tilvika var
ekki unnið samkvæmt grundvallarsmitgát
og ætti að vera hægt að bæta úr því með
aukinni árvekni, notkun öryggisnála og
fræðslu. í annan stað kom í ljós að aðeins
17,9% tilkynninga komu frá læknum eða
læknanemum, sem hlýtur að teljast lágt
hlutfall. Á því eru að minnsta kosti tvær
mögulegar skýringar, annars vegar þær
að íslenskir læknar séu mun ólíklegri til
að stinga sig en kollegar þeirra erlendis og
séu þar með „bestir í heimi" eða - sem er
líklegra - að þeir hafa látið undir höfuð
leggjast að tilkynna þessi óhöpp með form-
legum hætti. Hugsanlegt er að læknar
bregðist við þessum atvikum engu að síður
og fari í blóðrannsókn en greini ekki form-
lega frá atvikunum. Slík vinnubrögð orka
mjög tvímælis, sérstaklega ef vinnuveit-
andi ber seinna brigður á frásögn þeirra.
Rannsókn Ásdísar og samstarfsmanna var
afturskyggn með þeim annmörkum sem
slíkri aðferðafræði fylgir. Á rannsóknar-
tímabilinu voru tveir einstaklingar taldir
hafa smitast af lifrarbólgu C við störf sín.
í samtölum mínum við þá sem vel þekkja
til málaflokksins hafa tvö tilvik komið í
ljós til viðbótar þar sem læknar smituðust
af lifrarbólgu, að líkindum eftir stungu-
óhöpp, en tilkynningar voru ekki sendar.
Sönnunarfærsla er erfið í slfkum málum.
Bólusetning gegn lifrarbólgu B er mikil-
væg forvörn fyrir starfsfólk sjúkrahúsa, en
notkunin á Landspítala hefur verið alltof
lítil fram á síðustu ár. Niðurstöður Ás-
dísar og félaga sýna að ástandið í þessum
efnum hefur þó batnað frá árinu 2008 og
má ætla að nú hafi um 80% starfsmanna
fengið bólusetningu. Það er ánægjulegt,
en markmiðið hlýtur að vera að allir séu
varðir við störf sín. Því þarf að herða róð-
urinn, finna og bólusetja þá sem hafa orðið
útundan. Einnig er mikilvægt að muna
eftir bólusetningu annarra stétta sem eru
útsettar fyrir stungum í starfi sínu, til að
mynda fangavarða og lögreglumanna. í
framtíðinni kæmi til greina að fella þessa
bólusetningu inn í ungbarnabólusetningar,
líkt og gert er víða erlendis.
Fleiri rannsókna er þörf, þar á meðal
kortlagning berklasmita, MÓSA sýklunar
og sýkinga, auk heilsufarsvandamála sem
rakin hafa verið til myglu í rakaskemmdu
húsnæði Landspítala. Rannsóknum á lyfja-
meðferð við lifrarbólgu C hefur fleygt fram
og einnig er unnið að þróun bóluefna gegn
veirunni; hvort tveggja mun í framtíðinni
bæta öryggi heilbrigðisstarfsmanna. Hér
gildir sem oft áður, að fjárfesting í forvörn-
um er skynsamlegasta og hagkvæmasta
lausnin.
Occupational needlestick injuries in hospitals
Magnús Gottfredsson, MD, PhD, FACP, Consultant, Landspitali
University Hospital, and Professor of medicine, Faculty of
Medicine, School of Health Sciences, University of lceland
LÆKNAblaðið 2013/99 557